SAĞLAMLIQ

PERİİMPLANTİTLƏR ZAMANI AĞIZ BOŞLUĞU MİKROFLORASININ DİNAMİKASININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

20-11-2016

Müasir stomatologiyada implantologiya ən önməli statusa malik bölmələrdən olub, geniş tətbiq olunur. İmplantatların tətbiqi zamanı bir sıra nüanslar nəzərə alınmadıqda onun tutması və sonradan funksional fəaliyyətində problemlər meydana çıxa bilər [8]. Bütün süd və daimi dişlərin səthində olduğu kimi implantatların da səthində ərplər toplana bilir ki, onun da tərkibində əsas yeri mikroorqanizm kütləsi tutur. Diş ərpinin mikroaləmi dişlərin sərt toxuma-larında destruktiv karioz proseslər törətməklə bərabər diş əti və digər parodont toxumalarında da destruktiv dəyişikliklərə gətirib çıxarırlar. İmplantatlar üzərində toplanan ərp kütləsi isə implantatətrafı (periimplant) toxumalarda anoloji dəyişikliklərə səbəb olur. Periimplantitlər implantatların tətbiqindən sonra ən çox sayda rast gəlinən ağırlaşmalardan hesab olunurlar ki, onlarında meydana gəlməsində mikrobioloji amlillərin müstəsna rolu vardır. Yaş artdıqca insanda diş-diş əti ərplərinin və çöküntülərinin yaranmasının intensivləşməsi qeydə alınmışdır. Bu hal diş ətlərinin “çəkilməsi” nəticəsində açığa çıxan sərt toxuma səthinin diş minasına nisbətən daha kələ kötür olması və s. səbəblərlə əlaqədardır [11]. Bəzi tədqiqatlar isə ümumiyyətlə ərpin yaranmasının miqdarını yaşla əlaqələndirmirlər. Bu ziddiyətli hal tədqiqat zamanı yaşa görə qruplara bölünmüş, tədqiqat obyekti olan şəxslərin diş ətlərinin “çəkilməsinin” və diş köklərinin çılpaqlaşmasının müxtəlif səviyyələrdə olmasıyla əlaqədar ola bilər. Yaşlanma ilə əlaqədar diş əti üstü diş çöküntülərində hər hansı bir ciddi keyfiyyət dəyişikliyinin olduğu qeydə alınmamışdır. Bəzi tədqiqatlar diş əti altı diş çöküntülərinin tərkibinin yaş artdıqca sabit qaldığını, digər tədqiqatlar isə yaşlı insanların diş əti altı diş çöküntülərinin tərkibində bağırsaq çöplərinin və psevdomonas növlərinin miqdarının nisbətən artıq olduğunu aşkar etmişdir [1]. Mombelli sonuncu qeyd olunan mikroorqanizmlərin nəinki yaşlı insanların diş əti altı diş çöküntülərində həm də ağız boşluqlarında cavan şəxslərdən çox olduğunu aşkar etmişdir [3]. İnsanın yaşının artmasıyla əlaqədar parodontun patogen mikroorqanizmlərinin də tərkibi dəyişir, belə ki, yaş artdıqca parodontopatiyaların meydana çıxmasında Porphyromonas gingivalisin rolunun artması, Actinobacillus actinomycetemco-mitansın isə rolunun azalması qeyd olunmuşdur [6]. Bununla belə, ağız boşlu-ğundakı bakteriyaların keyfiyyət tərkibinin dəyişikliyə uğramasının yaşlanma yaxud ekoloji amillərlə bağlı olduğunu müəyyənləşdirmək çox çətindir.

Ağız suyu ilə bərabər diş ərpi də ağız boşluğu mikroflorasının müəyyənləş-dirilməsində mühüm rola malikdir. Diş ərpinə ikincili olaraq sonradan gəlib yapışan mikroorqanizmlər adətən diş ərpi yeni formalaşmağa başladığı dövrdə pellikulaya yapışmırlar. Bu bakteriyalar yalnız ilkin olaraq, diş pellikulasına yapışmış bakteriyalara yapışa bilirlər. Onlara Prevotella intermedia, Prevotella loescheii, Capnocytophago növləri, Fusobacterium nucleatum və Porpyromonas gingivalis aiddirlər. Laborator tədqiqatlar nəticəsində diş ərpinin qalınlığı boyu yerləşmiş mikroorqanizmlərin bir-birilərinə yapışmaq xassələrinin olması aşkar olunmuşdur. Bu qabiliyyətə koaqreqasiya prosesi deyilir. Koaqreqasiya prosesi bakteriyaların səthlərindəki zülal və karbohidratlar arasında spesifik stereokimyəvi qarşılıqlı əlaqələrin yaranmasıyla əlaqədardır [4,10]. Bu bakteriyalar arasın-dakı qeyd olunan kimyəvi qarşılıqlı əlaqələr bakteriyaların hibrofob, elektrostatik və Van der Vals qüvvələrinə nisbətən daha dayanıqlı və möhkəm olurlar. Koaqreqasiya prosesinin ağız boşluğundakı koloniyalaşma prosesindəki əhəmiy-yəti in virto şəraitində və heyvanlar üzərində yaradılmış modellərdə öyrənilmişdir. İlkin koloniyalaşan bəzi mikroorqanizmlərlə bəzi ikincili koloniyalaşan mikroorqanizmlər arasındakı qarşılıqlı əlaqələr diqqəti daha çox cəlb edir ki, bunlara da F. nucleatum və S. sanguis, P.loescheii və A.viscosus, Capnocyto-phaga ochracea və A. viscosus aralarındakı qarşılıqlı əlaqələri misal göstərmək olar [2, 9]. Koaqreqasiya prosesinə aid aparılmış əksər tədqiqatlar müxtəlif qramm-müsbət mikroorqanizmlər və qram –müsbət mikroorqanizmlərlə qram –mənfi mikrooaqanizmlər arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin öyrənlməsi istiqamətində aparılmışdır. Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki, diş ərpinin formalaşmasını sonuncu və tam formalaşmasın mərhələsində isə müxtəlif qram –mənfi mikroorqanizmlər arasındakı koaqreqasiya prosesləri üstünlük təşkil etməyə başlayır. Qram –mənfi mikroorqanizmlər arasındakı koaqreqasiya prosesinə F. nucleatum və P.gingivalis, F. nucleatum və Treponema denticola arasındakı qarşılıqlı əlaqələri aid etmək olar [5].

Tədqiqatın məqsədi:İmplantatlar tətbiq edilmiş xəstələrdə meydana gələn çatışmazlıqlar və periimplantitlər zamanı mikrofloranın dinamikasının öyrənil-məsi. 

Tədqiqatın material və metodları: Bu məqsədlə tərəfimizdən 150 nəfər implantatlar tətbiq edilmiş şəxslər tətqiqata cəlb edilmişlər. Qeyd edək ki, tərəfimizdən xəstələrin implantatları diametr və uzunluqları 3,4x12, 3,8x 12 və 4,3x12 olmaqla (İmplantium; Dentium, Seoul, South Korea) yetkin sümük içərisinə yerləşdirilmişdir. Bütün cərrahi əməliyyatlar lokal anesteziya (artikain 1:200000 epinefrin) altında icra edilmişdir. Daha sonra onların implantatları üzərinə körpüyəbənzər ortopedik konstruksiyalar tətbiq olunmuşdur. Tədqiqatın ilkin mərhələsində bu xəstələrdə protez konstruksiyalarının arasında qıda qalıqlarının qalması, diş çöküntülərinin olması, protezlərin çatlaması, qırılması, implantatların laxlaması, selikli qişanın iltihabı –mukozit, fiksasiyanın zamanla pozulması, implantatın itirilməsi və okklüzion təmasın qeyri –qənaətbəxş olması kimi ağırlaşma və çatışmazlıqların rast gəlinməsi say və faiz göstəricisi ilə müəyyənləşdirilmişdir. Müayinələr stomatoloji zond və güzgü ilə həyata keçirilmiş, lazım gəldikdə implantatlarətrafı toxumaların vəziyyəti rentgenoloji müayinə ilə də izlənilmişdir.

Tədqiqatın ikinci mərhələsində 40 nəfər periimplantitli xəstələr mikrobioloji müayinələrə cəlb edilmişlər. Həmin xəstələrdə implantatlar tətbiq edilməmişdən qabaq, tətbiq edildikdən sonrakı 14 –cü və 30 –cu gündə S.sangius, S.salivarius, Porphyromonas gingivalis, Peptostreptococcus anaerobius, Corynebacterium spp., Neisseria spp., Veillonella spp., Fusobacterium spp., Prevotella intermedia və Candida albicans mikroorqanizmlərinin ağız suyu nümunələrində koloniyalaş-ma qabiliyyətlərinin öyrənilməsi məqsədilə ağız suyu nümunələri götürülərək, ATU –nun mikrobiologiya laboratoriyasına göndərilmişdir. Alınmış ədədi verilənlər müasir tələbləri nəzərə almaqla statistik metodlarla işlənmişdir. Qrup göstəriciləri üçün orta qiymətlər (M), onların standart xətası (m), sıraların minimal (min) və maksimal (max) qiymətləri, həmçinin qruplarda keyfiyyət göstəricilərinin rastgəlmə tezliyi müəyyən edilmişdir. Qeyd edək ki, tədqiqat işi zamanı alınan nəticələrin statistik işlənməsi Statistica 7.0 tətbiqi kompüter proqramı ilə aparılmışdır.

Tədqiqatın nəticələri və müzakirəsi: Tədqiqat nəticəsində implantatlar və onların üzərinə ortopedik konstruksiyalar tətbiq etdiyimiz 150 nəfər pasiyentdən 40 nəfərində, yəni 26,7 ± 3,61% -ində konstruksiyada qida qalıqlarının qalması, 38 nəfərində, yəni 25,3 ± 3,55% -ində konstruksiyalar üzrəində diş çöküntülərinin toplanması qeydə alınmışdır (cədvəl 1). Ortopedik konstruksiyaların qırılması yaxud çatlaması və s. kimi problemlərinə isə 150 xəstədən 23 nəfərində yəni ümumi xəstələrdən 15,3 ± 2,94% -ində qeydə alınmışdır. İmplantatların ortopedik konstruksiyaların altında ilkin laxlaması isə cəmi 21 xəstədə müşahidə olunmuş-dur və bu bütün xəstələrin 14,0 ± 2,83% -ni əhatə etmişdir.

Cədvəl  № 1.

İmplantatüstü ortopedik konstruksiyalar tətbiq edilmiş şəxslərdə müxtəlif ağırlaşma və çatışmazlıqların rast gəlinməsi.

 

İmplantatüstü ortopedik konstruksiyalar tətbiq etdiyimiz 150 nəfərlik xəstə kontingentindən 20 nəfərində selikli qişanın iltihabı –mukozit, 18 nəfərində ortopedik konstruksiyanın fiksasiya problemləri, 7 nəfərində implantatların üzərinə tətbiq edilmiş ortopedik konstruksiyaların okklüziya nöqtələrinin qeyri –qənaətbəxş olması halları qeydə alınmışdır ki, bu da qrup üzrə müvafiq olaraq, 13,3±2,78%, 12,0±2,65%, 4,7±1,72% və 0,7±0,66% -ni əhatə etmişdir.

Tədqiqatın ikinci mərhələsində isə dental implantasiya tətbiq edilmiş və sonradan periimplantit inkişaf etmiş 40 xəstədən götürülmüş ağız suyu nümunələrində S.sangius mikroorqanizminin koloniyalaşma qabiliyyəti implantatların tətbiqindən qabaq 5,95±0,053 KƏV, implantatların tətbiqinin 14 –cü günündə 7,13±0,041 KƏV və 30 –cu günündə isə 6,59±0,029 KƏV qərarlaşmışdır (cədvəl 2). S.salivarius mikroorqanizminin ağız suyu nümunələrin-də koloniyalaşması implantasiyadan əvvəl 4,56±0,047 KƏV, implantasiyadan 14 gün sonra 6,77±0,038 KƏV və əməliyyatdan 30 gün sonra isə 6,14±0,049 KƏV müəyyənləşdirilmişdir. Porphyromonas gingivalis nümayəndələrinin koloniyalaş-ması isə dental implantasiya tətbiq olunmamışdan qabaq periimplantitli xəstələrin ağız boşluqlarından götürülmüş bioloji materiallarda demək olar ki, 0 yaxın olduğu halda cərrahi proseduradan 14 gün sonra 3,42±0,159 KƏV-ə, 30 gün sonra isə 4,94±0,141 KƏV -ə yüksəlmişdir.

Peptostreptococcus anaerobius mikroorqanizminin periimplantitli xəstə-lərin ağız suyu nümunələrin koloniyalaşma qabiliyyəti implantasiyadan qabaq ortalama 5,11±0,039 KƏV olduğu halda, implantatların çənələrə yerləşdiril-məsinin 14 –cü günündə bu gööstərici yüksələrək, 6,64±0,030 KƏV, implantasi-yanın 30 –cu günündə isə 5,92±0,050 KƏV –də stabilləşmişdir. Corynebacterium və Neisseria növlərində də oxşar mənzərə müşahidə olunmuşdur. Belə ki, implantasiya  əməliyyatından qabaq qeyd etdiyimiz mikroorqanizmlərin koloniya-laşma qabiliyyətləri uyğun olaraq, 5,68±0,091 KƏV və 3,84±0,090 KƏV olmasına baxmayaraq, cərrahi əməliyyatdan sonra 14 –cü gündə bu göstəricilər artaraq, 7,72±0,116 KƏV və 5,13±0,146 KƏV, 30 gün sonra isə müvafiq olaraq, 5,52±0,143 KƏV və 3,77±0,089 KƏV –də qərarlaşmışdır.

Periimplantitli 40 nəfər xəstədən əldə etdiyimiz ağız suyu nümunələrində Veillonella ştammlarının koloniya əmələ gətirmək qabiliyyətləri implantatların çənəyə cərrahi yollar fiksə olunmasından qabaq 3,89±0,046 KƏV müəyyənləşdirilsə də, onların fiksə olunmasından 14 gün sonra bu göstərici 5,69±0,081 KƏV -ə yüksəlsə də, 30 –cu gün əhəmiyyətli dərəcədə aşağı enərək, 1,90±0,053 KƏV müəyyən edilmişdir. Bu hal qeyd olunan mikroorqanizm növlərinin periimplantit fonunda iltihabi proses əsnasında digər patogen bakteriya növləri tərəfindən sıxışdırılması ilə izah olunur. Fusobacterium növləri və ştammlarının periimplantitli xəstələrdə koloniyalaşma qabiliyyətləri isə dental implantasiyadan

Cədvəl  № 2.

Periimplantitli xəstələrdə ağız boşluğu mikroflorası nümayəndələrinin koloniyalaşma qabiliyyətlərinin dinamikası (n=40).

Qeyd:*-İmplantatlar tətbiq olunmamışdan əvvəlki dövrdəki göstəricilərə nisbətən ehtimallılıq, р<0,05.

 

əvvəl 4,14±0,076 KƏV olduğu halda, implantatların tətbiqindən 14 gün sonra bu göstərici kifayət qədər yüksək, 7,08±0,097 KƏV, 30 gün sonra isə əhəmiyyətli dərəcədə azalaraq, 2,39±0,122 KƏV müəyyənləşdirilmişdir ki, bu hal da, Veillonella ştammlarında qeyd etdiyimiz səbəblə əlaqədardır. Prevotella intermedia növünün periimplantitli xəstələrdən əldə olunmuş ağız suyu nümunələrində koloniyalaşma qabiliyyəti implantasiydan öncə 0,78±0,213 KƏV hesablanmasına baxmayaraq, əməliyyatdan sonra 14 –cu gündə dəfələrlə yüksək, 3,22±0,112 KƏV, 30 –cu gündə isə daha stabil, 0,89±0,109 KƏV hesablanmışdır. Candida cinsli mikrogöbələk nümayəndələrinin 40 nəfərdən ibarət periimplantitli xəstələr qrupundan götürülmüş ağız suyu nümunələrində koloniya əmələ gətirmək qabiliyyətləri isə dental implantasiya əməliyyatından qabaq 3,24 ± 0,080 KƏV, əməliyyatdan sonrakı 14 –cü gündə 2 dəfəyə qədər yüksək, 6,43±0,063 KƏV, 30 –cu gündə isə əməliyyatdan öncəki göstəriciyə yaxın, 3,58±0,094 KƏV müəyyənləşdirilmişdir. Tədqiqatın bu bu mərhələsi üçün qruplararası ehtimallılıq dərəcəsi əməiyyatdan öncəki vəziyyətə görə р<0,05 olmuşdur. İmplantatlar tətbiq olunduqdan sonra ən çox rast gəlinən ağırlaşmalar periimplantitlərdir. Periimplantitlərin meydana gəlməsində mikrobioloji amillər mühüm rol oynayırlar. Tədqiqat zamanı periimplantitli xəstələrin ağız suyu nümunələrində bəzi mikroorqanizmlərin koloniyalaşma vahidlərinin dəyişikliyə uğradığı aşkar edilmişdir.

 ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

1.Davies J, Davies D. Origins and evolution of antibiotic resistance. //Microbiol Mol Rev 2010; 74: 417–33.
2.Vickerman MM, Flannagan SE, Jesionowski AM, et. al.,  A genetic determinant in Streptococcus gordonii Challis encodes a peptide with activity similar to that of enterococcal sex pheromone cAM373, which facilitates intergeneric DNA transfer. //J Bacteriol 2010; 192: 2535–45.
3.Liu L, Chen X, Skogerbo G, Zhang P, et al. The human microbiome: a hot spot of microbial horizontal gene transfer. //Genomics 2012; 100: 265–70. doi: 10.1016/j.ygeno.2012.07.012.
4.Seville LA, Patterson AJ, Scott KP, et al. Distribution of tetracycline and erythromycin resistance genes among human oral and fecal metagenomic DNA. //Microb Drug Resist 2009; 15: 159–66.
5.Roberts AP, Mullany P. Oral biofilms: a reservoir of transferable, bacterial, antimicrobial resistance. //Expert Rev Anti Infect Ther 2010; 8: 1441–50. doi: 10.1586/eri.10.106.
6.Tribble GD, Lamont GJ, Progulske-Fox A, Lamont RJ. Conjugal transfer of chromosomal DNA contributes to genetic variation in the oral pathogen Porphyromonas gingivalis. //J Bacteriol 2007; 189: 6382–8.
7.Lo AW, Seers CA, Boyce JD, et al. Comparative transcriptomic analysis of Porphyromonas gingivalis biofilm and planktonic cells. //BMC Microbiol 2009; 9: 18.
8.Claypool BM, Yoder SC, Citron DM, Finegold SM, Goldstein EJC, Haake SK. Mobilization and prevalence of a fusobacterial plasmid. Plasmid 2010; 63: 11. doi: 10.1016/j.plasmid.2009.09.001.
9.Huang Y, Kittichotirat W, Mayer MPA, Hall R, Bumgamer R, Chen C. Comparative genomic hybridization and transcriptome analysis with a pan-genome microarray reveal distinctions between JP2 and non-JP2 genotypes of Aggregatibacter actinomycetemcomitans. //Mol Oral Microbiol 2013; 28: 1–17.
10.Cvitkovitch DG. Genetic competence and transformation in oral streptococci. //Crit Rev Oral Biol Med 2011; 12: 217–43.
11.Roberts AP, Cheah G, Ready D, et al.  Transfer of Tn916-like elements in microcosm dental plaques. Antimicrob Agents Chemother 2001; 45: 2943–6