PROSTAT VƏZİN XOŞXASSƏLİ HİPERPLAZİYASINDA SİDİK DAŞI XƏSTƏLİYİNİN PROFİLAKTİKASININ OPTİMAL ALQORİTMİ

08-11-2016

Giriş. Uronefroloji xəstəliklər arasında sidik daşı xəstəliyi ( SDX) birincilər sırasında dayanır. Azərbaycanda yuxarı sidik yollarının daşları daha çox üstünlük təşkil edir və bu göstərici əhali arasında yayılmasına görə 1,4 % - dir və Gəncə, Şəki, Salyan, Lənkəran bölgələrində endemik xarakter daşıyir (1, 2). Əhalinin xəstələnmə göstəricisi bu xəstəlik üzrə hospitalizə olunmuşlara görə 10 min əhaliyə 72,1 nəfər təşkil edir. Dünya əhalisi arasında sidik daşı xəstəliyi kişilərdə qadınlara nisbətən 3 dəfə daha çox təsadüf edilir, amma azərbaycanda bu xəstəlik yayılmasına görə qadınlarda daha çox müşahidə olunur (1, 2, 3). Son dövrlər bu xəstəliyin yaşlı  insanlar arasında artması nəzərə çarpır (3, 6). SDX- nin yaşlı xəstələrdə bir sıra özəlləikləri var: yaşlı xəstələrdə prostat vəzin xoşxassəli hiperplaziyası (PVXH) SDX- ni çox vaxt müşayət edir. Daş tərkibinin  yaşdan asıllığı yoxdur, amma müəyyən xüsusiyyətləri qeyd etmək lazımdır: Yaşlı insanlarda oksalat və urat daşları cavan insanlara nisbətən daha çox rast gəlinir. PVXH-sı ilə əlaqədar intravezikal obstruksiyanın olmasıda bu qrup xəstələrdə daşın eliminasiyasına mühüm çətinliklər yaradır (4, 5, 6). Aparılan profilaktik tədbirlər həmişə daşın təkrari yaranmasının qarşısını almır, amma buna baxmayaraq residiv tezliyini nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı salır.      

          SDX- nin medikamentoz profilaktikanın məqsədi və müasir imkanları həlledici dərəcədə daşların tərkibindən asılıdır. Amma hər dəfə daşların tərkibini təyin etmək mümkün olmur. Bu bir tərəfdən xüsusi laboratoriyaların çalışmasını, digər tərəfdən əlavə maddi xərclərin sərf olunmasını tələb edir. Bunuda hər zaman həyata keçirmək mümkün olmur. Belə hallarda SDX- nin medikamentoz profilakti-kası üçün ümumi xüsusiyyətli müalicə proqramlarından  istifadə olunması məqsədə uyğun sayıla bilər. Bu proqramlar zamanı fitopreparatlardan geniş istifadə olunur. Belə preparatlardan olan  kanefron H qeyd etmək istərdim.

Kanefron H Sidikqovucu, iltihabəleyhinə, spazmolitik, mikrobəleyhinə, nefropro-tektor, damargenişləndirici təsirə malikdir. Sadaladığımız xüsusiyətlərinə görə SDX-nin medikamentoz müalicəsi və residivlərin profilaktikasında kanefron H- ın təsirli dərman vasitəsi olması barədə kifayət qədər elmi işlər yazılıb (7, 8, 10). 2005- cı ildə tədqiqatlarını dərc edən Qres A.A təyin  etdi ki, müşahidə etdiyiyi sidik daşı xəstəliyi ( SDX) olan pasientlərin 86 % - da kanefron H duz tərkibindən asılı olmayaraq bütün hallarda sidikdə olan patoloji kristalizasiyanı dəf etmək xüsusiyyətinə malikdir (7). Ədəbiyyatda urat, oksalat, bəzi hallarda fosfat və qarışıq urat-oksalat daşlarının müalicə və profilaktikasında sitrat qarışıqlarının istifadəsi barədə də geniş məlumatlar yazılmaqdadır (9). Sitrat qarışıqları sidikdə litoqen maddələrin miqdarını azaltmaqla yanaşı, sidiyin pH-na təsir göstərməklə daş yaranma prosesinə də təsir göstərir. Digər tərəfdən sitratlar əmələ gəlmiş urat, oksalat, urat-oksalat, bəzi hallarda fosfat daşların parçalanmasını da təmin edir. Amma bu qrup dərmanların  təsiri  xroniki sidik infeksiyaları zamanı zəifləmiş və ya təsirsiz olur. Belə ki, bakteriyaların təsiri altında  sidikdə sitratların parçalanması nəticəsində artiq miqdarda ammonium anionları əmələ gəlir və bu da öz növbəsində sitratın konsentrasiyasının azalmasına və nəticə etibarı ilə bu qrup dərmanların təsirinin aşağı enməsinə səbəb olur (bakterial hipositraturiya) (9). 

          Material və metodlar. Son 1 il ərzində ( 2014- 2015 –cı illər) Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutun Urologiya kafedrasında və Şirvan Müalicə Diaqnostika Mərkəzində SDX ilə yanaşı PVXH-sı olan 55 yaşdan yuxarı 45 xəstənin müayinə və müalicə məlumatları araşdırılıb. Araşdırmalar zamanı  xəstələrin anamnestik, rektal, USM, KT, MRT, icmal və ekskretor uroqrafiya, qanda PSA-ın miqdarı, İPPS - göstəricisi, Qmax, sidiyin ümumi analizi kimi məlumat göstəriciləri nəzərdən keçirilib. Eyni zamanda bu xəstələr nəzarətə götürülərək 1 il ərzində residivlərin aşkarlanması üçün profılaktik yoxlanışlardan keçirilib. Yoxlanışlar ambulator xəstələrdə həkimin ilk baxışıdan, stasionar müalicə alan xəstələrdə isə evə yazıldığı gündən 3, 6, 12 ay intervalı ilə aparılıb. Təkrarı yoxlanışlar zamanı xəstələrdə hər dəfə mütləq şəkildə ● anamnestik məlumatlar : Bura daxildir - yemək vərdişləri, içilən mayenin miqdarı, keçirilmiş xəstəliklər, qəbul edilən dərman vasitələri, ● İPSS(PSBQ) - prostat simptomlarının beynalxalq qiymətləndirilməsi, ● Sidik aktının gündəliyi, ● qanda PSA-ın (Prostatın spesifik antigeni) miqdarı, ● BRM- barmaqla rektal müayinə, ● Qan müayinələri, ● Sidik yollarının rentgen müayinəsi, ● sidik yollarının USM : bu zaman  bütün xəstələrdə boyrəklərin, sidik axarların, sidik kisəsi və prostat vəzin USM aparılıb, ● Sidiyin ümumi analizi , sidiyin рН- nın  mütləq təyini ilə aparılıb. Deyilənlər öz əksini aşağıdakı cədvəldə tapıb.

Daş yaradan prosesin müalicə və profilaktikası ümumi xüsusiyyətli müalicə proqramı  istiqamətdə aparıldı :

PVXH (prostat vəzin xoşxassəli hiperplaziyası) ilə yanaşı SDX (Sidik daşı xəstəliyi) olan xəstələrin müayinə alqoritmi.

1. Sidikdə kristalyaradan birləşmələrin miqdarını azaltmaq məqsədi ilə :

–   maye qəbulunu artırmaqla ( 2 litrdən çox) sidiyin durulaşdırılması;

–   daş əmələ gətirən qidaların məhdudlaşdırılması;

–   urolitiaza təkan verən maddələr mübadiləsinə təsir göstərmək;

2. Daş əmələ gətirən birləşmələrin sidikdə maksimal həll edilməsi üçün    sidiyin рН- nın optimizə olunması :

–  daşın növündən asılı olmayaraq sidiyin рН- nın 6,2- 6,8 səviyyədə saxlanılması. Bunu təmin etmək üçün sitrat qarışığı olan blemaren dərmanı təyin olunub.

3. Sidik infeksiyası və bakteriyuriyanın mualicə və profilktikası. Bu məqsədlə antibakterial terapiyadan və sidikdə patoloji kristalizasiyanın  qarşısını almaq xüsusiyyətinə malik olan uroseptik fitopreparat- kanefron H-dan istifadə olunub.

          Sidik infeksiyasının müalicəsinin təsirliyini artırmaq  üçün PVXH-sı olan xəstələrdə eyni zamanda sidik durğunluğunun müalicə və profilaktikasını aparmaq lazımdır. Müalicə yanaşmamız  cədvəl 2 –də öz əksini tapıb. Tədqiqatlarımızın  statistik işlənməsi zamanı müstəqil seçimlər  üçün olan t – Styudent meyarından istifadə olunub.

Nəticələr və onların müzakirəsi.Beləliklə 45 xəstədə apardığımız araşdırmalara görə aldığımız nəticələr  cədvəl 2- də göstərilmişdir.

Cədvəl  № 1.

Xəstələrin daşların yerləşməsinə və residivin aşkarlanmasına görə bölünməsi.

 

Böyrək daşı olan 20 xəstədən – 7 –də residiv daşlar müşahidə olundu. 3-də 6 ay sonrakı yoxlanışda, 4 xəstədə isə 12 ay sonrakı yoxlanışda. Araşdırmalar zamanı bu xəstələrdən 5 verilən məsləhətlərin hamısına tam riayət etməyib. Kimsə maye qəbul etməyib, kimsə məsləhət görülən dərmanları. Müşahidəyə götürülən 8 sidik axarının daşı olan xəstədən  isə birində 12 ay sonrakı müayinələr zamanı yuxarı ⅓-nin daşı təyin edildı. Bu xəstədə bir il ərzində müayinə zamanı 2 dəfə  piyelonefrit kəskinləşməsi müşahidə olunub və sidik infeksiyasının profilaktikasına tam riayət etməyib. Sidik kisəsinin daşı olan xəstələrdən isə 2-də 3 aydan sonra, 1-də isə 12 aydan sonrakı müayinə zamanı sistolitiaz müşahidə olunub. Bu 3 xəstənin üçündə də açıq adenomektomiyadan sonrakı dövürdə sidik kisəsi boynunun daralması yaranan pasiyentlər olub. Müşahidə apardığız 3 qrup üzrə T- Styudent meyarının göstəricisi : 2,30 . azadlıq səviyyə sayı f = 54, t – Styudent meyarının kritik göstəricisi = 2,005. Aldığımız göstərici kritik göstəricidən çox olduğu üçün aldığımız nəticənin statistik əhəmiyyətli olmasını qeyd edə bilərik (p< 0,05).

          Sidik daşı xəstəliyinin Avropa tətqiqatlarının Tövsiyə və razılaşma komissiyasının materiallarına ( Manqeym, 1999 ), müasir xarici və daxili ədəbiyyata və öz tədqiqatlarımıza arxalanaraq SDX-nin profilaktikasının müasir yanaşma prinsiplərində aşağıdakı ümumiləşdirilmiş mülahizələri məsləhət görürük:

●  SDX-nin növündən asılı olmayaraq  müalicə və profilaktikasının aparılması məqsədi ilə bütün hallarda qəbul edilən maye miqdarının artırılması ( 2 litr və daha çox ).

●  Oksalat və Na ilə zəngin olan ərzaqların azaldılması.

●  Hiperurikozuriya zamanı - heyvan mənşəli zülalların məhdudlaşdırılması.

● Daşın tərkibindən asılı olmayaraq, qanın və sidiyin biokimyavi göstəricilərini təyin etmədən uzun müddətli, ara verməklə blemarenin və kanefron H- ın təyini. Blemarenin uzun müddətli təyin etməzdən əvvəl xroniki böyrək çatışmamazlığının olub- olmasını mütləq təyin etmək lazımdır. Xroniki piyelonefritin olması kanefron H –ın təyini üçün əlavə göstəriş kimi də göstərmək olar.

          Bu göstərişlərlə digər sitrat qatışığı və fitopreparatlar da təyin etmək olar, əgər təsirli olması sübuta yetiribsə.

● Seçilmiş  medikamentoz profilaktika. Seçilmiş  medikamentoz profilaktikanın aparılması üçün mütləq urolitiazın növünü təyin etmək lazımdır. Bu məqsəd ilə əvvəlcədən qanın və sidiyin laborator müayinəsi aparılmalıdır. Ortalama bunu etmək üçün- kristaluriyanın xüsusiyyətlərini dinamikada izlənilməsi, daşların rentgen sıxlığının təyini, sidiyin pH-nın dinamikada izlənilməsi kifayət edər. Daşın növünü təyin etdikdən sonra spesifik müalicə aparıla bilər.

● SDX ilə yanaşı PVXH-sı olan xəstələrdə isə eyni zamanda sidik durğunluğunun müalicə və profilaktikasını aparmaq lazımdır.

          Bəzi hallarda SDX-nin profilaktikasının medikamentoz müalicə proqramının seçimində çətinliklər yaransa belə hansı proqramı ( ümumi xüsusiyyətli müalicə proqramı və ya spesifik ), fərq etməz amma profilaktikanı mütləq şəkıldə aparmaq lazımdır. Çünki profilaktikanın aparılmasının təsirli və  məqsədyönlü olmasını sübuta yetirilmiş saymaq olar.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Джавадзаде С.М.. Мочекаменная болезнь в эндемическом регионе. Баку, Военное издательство, 1996, с. 126 . с.5-8.
2.Məmmədov C., Fiqarov İ., Cavad-Zadə S., İsmayılov İ., Əliyev R., Orucova L.. Böyrək daşı  xəstəliyinin diaqnostika  və müalicəsi üzrə klinik protokol.- B.: Meqa- Poliqraf , 2010.- 28 səh. Tiraj 3000.
3.Имамвердиев С.Б. ,  Гусейн-заде Р.T. . Факторы риска мочекаменной болезни по данным Гусарского и Хачмазского районов Азербайджанской республики.- изд. АО « ТАТМЕДИА» //Казанский медицинский журнал;- 2014/№1/том 95. 100-103 с.
4.Cavad- Zadə S.M., Hüseynov X.S. Prostat vəzin dishormonal hiperplaziyası ( PVDH ), klinik xarakteristikası və müasir müalicə üsulları. Akad. Mir-Məmməd Cavad oğlu Cavad – Zadənin 80 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi əsərlərin məcmuəsi. Bakı 2007 s. 20-26
5.Фигаров И.Г, Исмайлов К.А, Гусейнов Ф.Г. Сочетание аденомы предстательной железы с заболеваниями мочевого пузыря. Материалы Российской конференции урологов. Донецк. 1985. с. 28-29
6.Трапезникова М.Ф., Дутов В.В. Мочекаменная болезнь у пожилых пациентов / В кн.: Избранные главы гериатрической урологии / под ред. проф. Л.М. Гориловского. М., 2000. С. 119–137.
7.Гресь А.А., Вощула В.И., Рыбина И.Л., Шлома Л.П. Доказательные аспекты эффективности препарата Канефрон Н в комплексной терапии мочекаменной  болезни. //врачебное сословие 2005, 7, 21-23.
8.Пытель Ю.А., Амосов  А.В.  Растительный препарат Канефрон  в урологической   практике. Лечащий врач 1999, 6, 38-39.
9.Дутов В.В., Современные аспкты диагностики и лечения мочекаменной болезни у   пациентов пожилого и старческого возраста. Журнал «РМЖ» № 29 от 16.12.2014 . рубрика – урология. Стр 2100.
10.Alyaev J. Complex study of urinary Stones. 1 st Jnternational  Consultation on Stone   Disease. Paris. Juli 3-4, 2001