UŞAQLIQ BOYNU FON, XƏRÇƏNGÖNÜ XƏSTƏLİKLƏRİ VƏ XƏRÇƏNGİNİN ETİOPATOGENEZİNİN MÜASİR VƏZİYYƏTİ

03-05-2017

Açar sözlər- uşaqlıq boynu, xərçəng, HPV.

Uşaqlıq boynu xərçənginin (UBX) epidemiologiyasına həsr olunmuş ilk işlər hələ XIX əsrdə dərc olunmuşdur. Rigoni-Stern 1842 ildə Verona şəhərində 1760-1830 illər ərzindəki baş verən ölümləri öyrənərək alınan nəticələri dərc etmişdir. O qeyd etmişdir ki, UBX gi daha çox evli və dul qadınlar arasında rast gəlinir. Bakirə qızlar və rahibələrdə isə demək olar ki rast gəlinmir. Bu fakt alimə UBX-nin infeksion mənşəli olası haqqında mülahizə yürütməyə imkan verir. Sonralar F. Gagnon (1950) Monreal və Kvebekdə rahibə qadınların xəstəlik tarixlərini öyrənərkən onlarda uşaqlıq boynu xərçənglərinə rast gəlinmədiyini müşahidə edib. F.Gagnon bu faktı rahibələrdə uşaqlıq boynu iltihabi xəstəliklərinin az olması ilə əlaqələndirib (1, 2, 3).

Bakirə xanımlarda patohistoloji olaraq təsdiq olunmuş uşaqlıq boynu yastı hüceyrəli xərçənglərinə çox nadir hallarda təsadüf olunur. UBX-nin inkişafında erkən cinsi həyata başlamanın, erkən ilkin hamiləlik, cinsi partnerların tez-tez dəyişdirilməsi və cinsi yolla keçən infeksiyaların əhəmiyyəti haqqında bir sıra epidemioloji tədqiqatlar aparılmışdır (4, 5, 6).

Bir sıra epidemioloji və klinik-statistiktik tədqiqatlarda UBX-nin əmələ gəlməsinin pis sosial-ekonomik və aşağı təhsil səviyyəsi ilə düz mütənasib olduğu qənaətindədirlər (7, 8, 9). Digər alimlər isə təhsil səviyyəsinin və ekonomik vəziyyətin UBX-nin əmələ gəlməsində heç bir rolu olmadığı fikrindədirlər (10, 11, 12).

Son zamanlara qədər travmaların, abortların, hamiləlik əleyhinə vasitələrin uşaqlıq boynunun şişlərinin əmələ gəlməsindəki rolu mübahisə doğururdu.

 Uşaqlıq boynunun travmaları, uşaqlıq boynu epitelinin metaplastik dəyişikliklərinin etioloji faktoru hesab olunur. Uşaqlıq boynu travmaları öz-özlüyündə deyil, sonradan bu prosesin xroniki infeksiyalaşması karsinomaların inkişafında etioloji amildir. Uşaqlıq boynunun iltihabla müşayiət olunan travmalarından alınan prepaparatların 83%-də metaplaziya aşkar edib. Uşaqlıq boynu xərçənginin inkişafının patogenezində mexaniki travma ilə infeksiyanın birlikdə olmasının böyük əhəmiyyəti var (13, 14).

Müasir kontrasepsiya metodlarının tətbiqi də qinekoloji xərçənglərin risk faktorlarındandır. Müəyyən olunmuşdur ki, baryer kontrasepsiya metodlarının tətbiqi UBX-nin inkişafının azalmasına gətirib çıxarır, uşaqlıq daxili kontraseptivlərin istifadəsinin isə UBX-nin əmələ gəlməsinə heç bir təsiri yoxdur. Uzun müddətli steroid kontraseptivlərin tətbiqinin isə uşaqlıq boynu displastik prosesləri və xərçənginin əmələ gəlməsi haqqında fikirlər müxtəlifdir (15, 16).

Hormonal, immun supressiv müalicələrin uşaqlıq boynu xərçəngi arasında korrelyasiyanın olduğunu qeyd edirlər (17, 18).

Siqaret çəkən qadınlar arasında uşaqlıq boynu karsinomasının əmələ gəlməsi riskinin böyük olduğu haqqında məlumatlar var (18, 12, 19).

Uzun illər ərzində UBX-nin zöhrəvi xəstəlilərlə əlaqəsi olması müzakirə olunub. Uşaqlıq boynu invaziv xərçəngi olan qadınlarda qeyri-spesifik mikrofloranın o cümlədən trixomonada və qardnerella infeksiyalarının aşkarlanmasına daha çox təsadüf edilib. Treponema pallidum, Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, 2-ci tip sadə herpes virusu, sitomeqalovirus insanın papilloma virusunun UBX-nin əmələ gəlməsindəki rolu müzakirə olunmuşdur. Epidemioloji tədqiqatlar sübut edir ki, cinsiyyət yollarının papillomavirus infeksiyasının uşaqlıq boynu xərçəngönü xəstəlikləri və sonradan xərçənginin əmələ gəlməsində rolu olsa da, artıq əmələ gəlmiş xərçəngin gedişatına heç bir təsiri yoxdur (22, 21, 20).

Urogenital xlamidioz zamanı çox vaxt inkişaf edən servisit  nəticəsində uşaqlıq boynu çoxqatlı yastı epitelinin deskvamasiyası, selikli qişanın şişkinləşməsi, ödemi, hiperemiyası, toxumanın kövrəkliyi, asanlıqla zədələnməsi həqiqi və yalançı eroziyaları əmələ gətirir və nəticədə HPV yoluxma üçün şərait yaranır. Bu iki faktorun birlikdə olması uşaqlıq boynu displastik prosesləri və xərçənginin əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait yaradır (23,24).

Chl. Trachomatis  obliqat hüceyrədaxili parazit olub, silindrik epitelə tropizminə malik olmaqla uşaqlıq boynu selikli qişasında birincili zədələnmə ocağı əmələ gətirirək, orada uzun müddət qalaraq müxtəlif patoloji dəyişikliklərə səbəb olur (25).

Urogenital trixomonoz uşaqlıq boynu selikli qişasında ləng gedişli iltihabi proses yaradır. Trixomonadaların epitel hüceyrələrinə zədələyici təsiri hüceyrələrin yetkinləşməsinə təsir edərək epitel qatının tamlığını pozur. Əlavə risk faktorları ilə birlikdə trixomonada etiologiyalı uşaqlıq boynu xroniki eroziyalarının bəd xassəli şişlərə transformasiyası baş verə bilir (26).

Uşaqlıq boynu intraepitelial neoplastik proseslərinin inkişafında kanserogen amil kimi HPV virusunun rolu.

UBX-nin virus mənşəli olması müxtəlif lokalizasiyalı kondilomaların tədqiqatı ilə sıx əlaqədardır. Genital kondilomalar hələ antik  təbabət kitablarında təsvir edilmişdir. İlk dəfə Rigoni-Stern 1842-ci ildə UBX-nin infeksion mənşəyi haqqında nəzəriyyə irəli sürmüşdür. Sonrakı tədqiqatlar virusların normal hüceyrələri genetik aparatına təsir edərək şiş hüceyrələrin çevirən amillər kimi təqdim etməyə imkan verdi (27, 28).

Uşaqlıq boynu xərçəngönü xəstəliklərinin və intraepitelial xərçənginin inkişafında əsas etioloji faktor kimi HPV-dur (29, 30). HPV yeganə virus qrupudur ki, insanın şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində onun rolu təsdiq edilmişdir (31, 32). Uşaqlıq boynunun displastik prosesləri və xərçəngi zamanı alınan materialların 90-95%-də HPV-nin genetik materialı aşkar edilir. Hal-hazırda HPV-nin hər birinin müəyyən xüsusiyyətləri olan 79 növü aşkarlanmışdır (33). Bunlardan 30 növündən çoxu cinsiyyət orqanlarının infeksiyalarını əmələ gətirir (34, 35). Neoplaziyalarla əlaqədar olan HPV-nin bütün növlərini nisbi olaraq 2 qrupa bölürlər: bəd xassəli şişlərdə aşkarlanan  «yüksək riskli» və uşaqlıq boynu xoş xassəli proseslərində və çox nadir halda invaziv xərçənglərdə aşkarlanan «aşağı riskli» növləri.

HPV-nin «yüksək riskli» viruslarının prototipləri HPV-16, 18, 31, 33-dür, hansılar ki UBX-nin inkişaf riskini 20-150 dəfə artırır, «aşağı riskli»  növlərinə isə ˗ HPV 6 və 11 aiddir (134, 140).

Persiste edən HPV növləri ilə infeksiyalaşma isə UBX-nin əmələgəlmə riskini 10-20 dəfə, uşaqlıq boynu ağır intraepitelial  neoplaziyaya transformasıyası riskini isə 100 dəfə artırır (36). Bir qrup alimlərin fikrinə görə HPV-nin onkogen növləri ilə infeksiyalaşmış qadınlarda yüngül dərəcəli intraepitelial displaziyanın (LSIL), agır displaziyaya (HSIL) keçmə riski yüksəkdir (37, 26, 38). Guan P. və digərləri (33), hesab edirlər ki, LSIL və HSIL HPV-nin onkogen ştamları ilə infeksiyalaşmasının səhih markerləridir.

Bütün bunlara baxmayaraq HPV ilə yoluxmuş xəstələrdə uşaqlıq boynunun xərçəngönü xəstəliklərinin və xərçənginin dəqiq diaqnozu üçün əlavə tədqiqat üsullarının tətbiqinə ehtiyac var (39, 40).

Insanın bütün ömrü boyu HPV-yə yoluxma riski 50-90% arasında dəyişir (27). İnfeksiyaya yoluxma çox vaxt ilk seksual kontaktdan sonra baş verir (170), ən çox isə 25 yaşa qədər qadınlarda rast gəlinir (24). Bu zaman HPV-nin episomal inteqrasiyası, virusun eliminasiyası baş verir (41).

HPV ilə infeksiyalaşmış servikal kanalda yeni törəmənin əmələ gəlməsi 6 ay ərzində baş verir. Persistə edən infeksiyalaşmış toxumanın ara mərhələləri keçməklə bəd xassəli şişə çevrilməsi adətən 10-20 il ərzində baş verir (42). Bu yaş qrupunda reproduktiv planların tamamlanmaması, virusun eliminasiyası ehtimalının olması, operativ müdaxilələrdən sonrakı servikal faktorla əlaqəli sonsuzluq (servikal kanalın daralması və ya tam atreziyası, istmik-servikal çatışmazlıq) ağırlaşmış hamiləliklərin və doğuşların olması hallarında ciddi tədbirlərin görülməsinə ehtiyac var (43).

Eyni zamanda HPV virusunun persiste edən variantlı yüksək risk qrupuna aid olan xəstələrin vaxtında aşkarlanması uşaqlıq boynunun ağır displastik prosesləri və xərçənginin inkişafının profilaktikası üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır (44).

HPV-nin servikal kanalın neoplaziyalarının inkişafında birinci dərəcəli əhəmiyyətini və həmin infeksiyanın əhali arasında geniş yayılmasını nəzərə alaraq qadınlar arasında HPV skrininqinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Eyni zamanda infeksiyanın klinik gedişini nəzərə almadan çoxlu sayda HPV aşkarlanması hiperdiaqnostikaya, ginekoloq və onkoloq tərəfindən yersiz aqressiv dərman və cərrahi müalicə taktikasının seçilməsinə gətirib çıxara bilər. Problemin bu aspektləri təkcə uşaqlıq boynu patologiyasının inkişafının problemləri deyil, eyni zamanda əhalinin reproduktiv potensialına da təsir edir. Bütün bunları nəzərə alaraq risk faktorları arasında korrelyativ əlaqələri və yeni differensial diaqnostik əlamətləti aşkarlayan retro- və prospektiv elmi tədqiqatlara ehtiyac vardır.

Афанасьев М.С. (28) tədqiqatlarında papillomavirus infeksiyasının 71% hallarda miks infeksiya şəklində rast gəlindiyini qeyd edir. HPV ilə daha çox-32% hallarda vulvovaginal kandidoz, 26,6% hallarda bakterial vaginoz, 18,4%-də herpes, 18,1% ˗ mikoplazma və 18% - xlamidiya infeksiyası ilə birlikdə  təsadüf olunur.

Uzun illər şiş toxumasından alınan hüceyrə kulturaları və bioptatlar papilloma virus infeksiyasının inkişafı mexanizminin öyrənilməsinin yeganə materialları olaraq qalır. Qeyd etmək lazımdır ki, “virus şişlərin etioloji amilidir” məhfumu qəbul etmək üçün bir neçə faktorun birlikdə olması vacibdir: 1)şiş hüceyrələrində mütəmadi olaraq inteqrə olunmuş və ya episomal formada virus DNT-si tapılmalıdır; 2)in vitro klonlaşdırılmış virus genləri bəd xassəli şişləri əmələ gətirmək qabiliyyətinə malik olmalıdırlar; 3)şiş hüceyrələrində virus genlərinin requlyar olaraq ekspressiyası baş verməlidir; 4)təbiətdə eksperimental heyvanlarda da şişləri əmələ gətirmək qabiliyyətinə mənsub olan oxşar viruslar da olmalıdır; 5)şiş hüceyrələrində virusun genetik materialının olması və şiş prosesi arasında əlaqə epidemioloji tədqiqatlarla təsdiq edilməlidir. Molekulyar klonlaşma metodu endonukleazalar vasitəsi ilə virusların fiziki kartasını hazırlamağa, kodlaşdırılmış virus proteinlərinin yerini və ardıcıllığını təyin etməyə imkan verir (45, 46, 43). Uşaqlıq boynu xərçəng hüceyrələrində virusun genomunun aktiv transkribsiyası baş verdiyi, uşaqlıq boynunun xərçənginin inkişafında isə əsas rolu virusun genomunun persistensiyasının əhəmiyyəti var (45, 47). Şiş toxumasından alınan hüceyrə kulturasından alınan materialların müqayisəli analizi virus DNT-nin persistensiyası, HPV virusunun funksiya və ekspressiyasını müqayisəli analizini öyrənməyə imkan verir. Uşaqlıq boynu epitelial displaziyaları və xərçəng toxumalarında şiş transformasiyası prosesində onkogen virusların transkripsiyasının requlyasiyası pozulur, bu da hüceyrələrin bəd xassəli inkişafını təmin edən erkən E6 və E7 genlərinin müxtəlif miqdarda ekspressiyası ilə müşayiət olunur (48, 49).

Müasir molekulyar-genetik testlər həssaslığın və spesifikliyin yüksəldilməsi istiqamətində inkişaf etdirilir. Hal-hazırda virus DNT-nin identifikasiyası üçün DNT-nin müxtəlif hibridizasiya və molekulyar klonlaşma metodlarından istifadə edilir. Bu metodlardan ən həssası 95-100% hallarda boynu xərçəngi hüceyrələrinin genomununda virusu aşkarlayan tip və növ spesifik praymerlərlə zəncirvari polimeraza reaksiyasıdır (50,36,51). Hazırki dövrdə HPV-nin 100-dən artıq növü aşkar edilmişdir, 70-dən artıq tipi müfəssəl təsvir edilib və artıq dəqiq demək olar ki, HPV-nin müəyyən tipləri- müəyyən epiteli infeksiyalaşdırır, xarakter dəyişikliklər törədir. Müxtəlif varinatlı genotiplərin aşkarlanması və uşaqlıq boynunun kondilomalarının bəd xassəli şişlərə transformasiyasına həsr olunmuş işlər var (29, 37).

Papilloma viruslarının müxtəlif novlərindən ancaq 34-ü anogenital sahənin zədələnməsi ilə əlaqədardır. Papilloma virusu epitelin bazal qatını (ən çox zədələnən sahə yastı epitelin silindrik epitelə keçən hissəsidir) yoluxdurur. Schiffman (52) papillima viruslarının törətdiyi patomorfoloji dəyişiklikləri aşağıdakı kimi təsnif edirlər 1)xoş xassəli atipiya; 2)LSIL (Low-grade Squamous Intraepithelial Lesions) Yastı Epitel Yüngül İntraepitelial Zədələnməsi və ya Servikal İntraepitelial Neoplaziya CIN-I (Cervical Intraepithelial Neoplasia) – yastı epitelin koylositozsuz və ya koylositoz əlamətləri ilə yüngül displaziyası; 3)HSIL (High-grade Squamous Intraepithelial Lesions), Yastı Epitel Ağır İntraepitelial Zədələnməsi və ya CIN-II- mülayim displaziya; 4)ağır displaziya və ya intraepitelial xərçəng  (in situ) - CIN-III.

Son vaxtlara qədər uşaqlıq boynunun displaziyası və preinvaziv xərçənginin təsnifatı haqqında diskusiyalar davam edir. Displaziyaları adətən ağırlıq dərəcəsinə görə üç dərəcəyə bölürlər və intraepitelial xərçngləri isə ayrıca qrup kimi ayırırlar [39]. Isplaziyaların qrupları həm virusoloji həm də patomorfoloji cəhətdən heterogendirlər. Displaziyaların müxtəlif dərəcəlırinin kanserogenezin müxtəlif mərhələləri olması haqqında əminlik yoxdur (53).

Papilloma virusların onkogen potensialı müxtəlifdir; displastik proseslər və xərçəng əmələ gətirmə qabiliyyətinə görə papillomaviruslar nisbi olaraq yüksək və zəif risk qrupuna bölünürlər. Xərçəng əmələ gətirmək qabiliyyətinə görə HPV-nin 6,11, 42, 43, 44 tipləri zəif, 16, 18, 48, 56 tipləri isə yüksək risk qrupuna aiddir. HPV-nin 6 və 11 tipləri iti uçlu kondilomaların əmələ gəlməsinə səbəb olaraq, çox vaxt yüngül və orta dərəcəli displaziyalar kimi identifikasiya olunurlar, çox nadir hallarda uşaqlıq boynunun xərçənglərində təsadüf olunurlar. Uşaqlıq boynunun xərçənglərində ən çox təsadüf olunan HPV-nin  16 və 18 tipləridir, onlardan HPV-nin 16 tipi  50-70%  hallarda, HPV-nin 18 tipi isə 10-20% hallarda, HPV-nin qalan tipləri isəçox nadir halllarda aşkarlanır (20, 134, 147, 149, 167). HPV-nin ən çox təsadüf olunan 16 tipi 21% hallarda CIN-I-də, 57% hallarda isə CIN-II-III-də təsadüf olunur. HPV 16 və 18 tip növlərinin infeksiyası ilə 67-93% hallarada uşaqlıq boynunun xərçəngləri assosiasiya olunur, 18 tip 16 tipə nisbətən iki dəfə az rast gəlinir (38, 54). HPV-nin 18 tipi adenokarsinomanın inkişafı ilə əlaqədar olub, yüksək onkogen potensiala malikdir, şiş prosesi sürətlə artır, epitelin differensasiya dərəcəsi aşağı olur və başqa tiplərə nisbətən pis proqnozu var (38, 54).

HPV geniş yayılıb və onun onkogen potensialı yüksəkdir (115). Bir qrup müəlliflər qeyd edirlər ki, təkcə papilloma virusunun hüceyrəyə təsiri şiş rposesinin induksiyası üçün kifayət deyil və  HPV asılı kanserogenezdə HPV-dən başqa kofaktorların olması vacibdir. Beləliklə papilloma virusu ilə infeksiyalaşma vacib faktor olsa da yeganə faktor deyil, bunun üçün immortalizasiya və transformasiya faktorları kimi hüceyrənin bölünmə və differensasiyasını təmin edən hüceyrədaxili faktorlar da prosesə cəlb olunmalıdır (46, 55, 26).

Bir qrup alimlərin fikirlərinə görə, HPV virusları uşaqlıq boynu epitelinin proliferativ aktivliyini artırmaqla, virusla zədələnmiş epitelin apoptoz mexanizmini pozmaqla, genetik kodu dəyişməklə uşaqlıq boynunun kanserogenezinin əlavə faktorudur (56, 57, 24).

Risk faktorları- etioloji faktoq olmadığına baxmayaraq, patogenetik əlamət kimi bir sıra digər faktoqlarla birlikdə bu və ya digər xəstəliyin əmələgəlmə riskinin artırır. Kanserogen faktorun effektinin həyata keçməsi üçün bir sıra digər əlavə məlum və ya naməlum-ekzogen və endogen zədələyici faktorların olması vacibdir. (7, 58, 59).

HPV virusuna yoluxma və uşaqlıq boynunun displastik prosesləri xəstələrin seksual həyatı, savadı və skrininq proqramlarının effektliyi ilə  əlaqəlidir (60). Beləliklə bütün risk faktorlarını iki əsas qrupa bölmək olar- idarə olunan və idarə olunmayan risk faktorları qrupları (59, 61).

İdarə olunan risk faktorlarına aiddir: erkən cinsi həyata başlama (17-18 yaşa qədər), seksual partnerların çoxluğu və tez-tez partnerların dəyişdirilməsi (3-dən çox) (62, 63) nizamsız cinsi əlaqələr infeksiyaların düşmə ehtimalını artırır, displastik patologiyaların və uşaqlıq boynunun xərçənglərinin əmələ gəlmə riskini 5-7,5 dəfə artırır (64, 65). Displastik proseslər daha çox evli qadınlarda, xüsusilə təkrari doğuşları olanlarda daha çox rast gəlinir, bakirə qadınlarda isə az rast gəlinir. İdarə olunmayan risk faktorlarına genetik dəyişikliklər aiddir.

1.1.       Uşaqlıq boynu onkoloji patologiyalarının morfoloji əsasları.

Çoxlu sayda klinik tədqiqatlar sübut edir ki, uşaqlıq boynu xərçənginin əmələ gəlməsi və inkişafına səbəb olan patoloji prosesləri vizual və xüsusi metodlarla aşkarlamaq mümkündür. Ancaq 2-11% hallarda xərçəng dəyişilməmiş epiteldə inkişaf edir (4, 66).

Əsas patoloji proseslərin mahiyyətini başa düşmək üçün uşaqlıq boynunun uşaqlıq yolu və servikal kanal hissələrinin normal selikli qişasının quruluşunu bilmək lazımdır (67).

Normada uşaqlıq boynunun selikli qişası örtük epiteli və srtomadan təşkil olunub. Reproduktiv yaşda olan qadınların  uşaqlıq boynunun uşaqlıq yolu hissəsinin çoxqatlı yastı epiteli yüksək differensasiyalı toxuma olub, çox mürəkkəb quruluşa funksional xüsusiyyətlərə malikdir. Uşaqlıq boynunu örtən çoxqatlı yastı epitelin 4 qatı var: səthi, ara, parabazal və ən dərində yerləşən bazal qat (67, 1).

Səthi qatın hüceyrələri poliqonal formalı dəqiq konturlara malikdir. Hüceyrələrin diametri 35-50mkm, protoplazmanın kənarları bəzən qatlanıb. Mərkəzdə yerləşən kiçik nüvələri xromatinin miqdarının çox olmasına görə tünd rənglidir, çox vaxt piknotikdir. Səthi qatın hüceyrələri asanlıqla deskvamasiyaya uğrayır (41, 68).

 Ara qatın hüceyrələri dairəvi, oval formada olub, səthi qat hüceyrələrindən kiçik (20-35 mkm) sitoplazması səthi qatın hüceyrələrinə nisbətən bazofildir. Nüvələri səthi qatın hüceyrələrindən böyükdür. Nüvələrində nüvəciklər aşkarlanır.Hüceyrələr tək-tək, bəzən isəbir təbəqəli lay şəklində yerləir.

Parabazal hüceyrələr 15-18 mkm ölçülərində, dəqiq sərhəddə malik, sitoloji preparatlarda pre- və postmenopauzal dövrlərdə aşkarlanırlar. Sitoplazması nazik haşiyə şəklində, bazofil, intensiv rənglənir, nüvələri mərkəzdə yerləşir. Hüceyrələr adətən sərbəst çox nadir hallarda isə qrup şəklində yerləşir.

Bazal qatın hüceyrələri- kiçik,  əsasən dairəvi, bəzən isə uzunsov formalı yetkin olmayan hüceyrələrdir. Hüceyrələrin diametri 15-20 mkm-dir. Nüvələri iri, intensiv boyanmış, nazik haşiyə şəklində kəskin bazofil sitoplazmaları var (67, 1).

Epitel qatının hüceyrələrinin nisbəti, qadının yaşı, menstrual tsiklin fazasından asılı olaraq dəyişir. Pre və postmenopauza dövrlərində olan qadınlarda ara, parabazal və bazal qatın hüceyrəlrinin aşkarlanması xarakterikdir. Yaxmalarda eyni zamanda yastı epitelin qalıqları, eritrositlər və tək-tək neytrofil leykositlər də aşkarlanır. Bəzən cinsiyyət sisteminin yuxarı şöbələrinin (endometrium, uşaqlıq boruları) epitel hüceyrələri, müxtəlif bakterial flora, spermatozoidlər aşkarlanır (69,2,68) .

Uşaqlıq boynu kanalından alınan yaxmalarda çox vaxt uşaqlıq boynu kanalının silindrik epiteli aşkarlanır. 

Patositoloji yaxmalarda silindrik epitel hüceyrələri dairəvi formada qruplar və komplekslər şəklində yerləşirlər. Epitelin sitoloji görünüşü hüceyrəlrin yaxmada proyeksiyasında asılıdır. Uşaqlıq boynu kanalının epiteli yan proyeksiyada qeyri-düzgün kənarları yuvarlaqlaşmış dördbucaqlı formada təsadüf olunur. Hüceyrələrin nüvələri dairəvi və ya oval formalı, bazofildir. Sitoplazması nazik haşiyə şəklində hüceyrənin əsasında yerləşir. Birqatlı təbəqəyə aşağıdan və ya yuxarıdan baxdıqda hüceyrələr arı şanını xatırladır, bir-birinə sıx yapışaraq altıguşıli forma əmələ gətirirlər. Hüceyrənin nüvəsi mərkəzdə yerləşir (70).

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Бохман Я.В. Лекции по онкогинекологии. М.: МИА, 2007. стр.304 .
2.ДеЧерни А.Х., Натан Л. Акушерство и гинекология в 2х томах. М.: МЕДпресс-информ, 2009.  Т.2. стр. 437-460, 152-172.Дисаи Ф.Дж. 3.Клиническая онкогинекология: пер. с англ. под ред. Е.Г. Новиковой. М.: Рид Элсивер, 2011.  Т.1.стр 316
4.Bağırova Ş.H. Servikal intraepitelial neoplaziyaların ağırlıq dərəcəsinin proqnozlaşdırılması üçün kolposkopik və morfoloji tədqiqatlar. tibb üzrə fəlsəfə doktoru üçün dissertasiyanın avtireferatı.Bakı 2015. s.3-15 
5.Леонов М. Г., Шелякина Т.В., Неродо Т. А. Онкоэпидемиологические аспекты оптимизации профилактики рака шейки матки. Кубанский научный медицинский вестник. – 2010. – №2 (116). – Стр. 104-108.
6.Arbyn M., Antoine J., Magi M., Smailyte G. et al. Trends in cervical cancer incidence and mortality in the Baltic countries, Bulgaria and Romania. //International Journal of Cancer.. 2011.  Vol. 128.  P. 1899-1907.
7.Грибова, С.Н., Хрипунова Г.Н. Оценка факторов риска развития фоновых и предраковых заболеваний шейки матки у женщин детородного возраста. Аспирантские чтения.  Саратов. 2008.стр. 115-116.
8.Канторова, А.А. Эпидемиология рака основных локализаций женских половых органов в Ростовской области. Оптимизация организационных форм их выявления (на модели рака шейки матки): автореф. дис. к.м.н.:14.01.12 Ростов-на-Дону, 2011. стр.26 .
9.Андосова Л.Д. Конторщикова К.Н., Качалина О.В. Современные представления о роли вируса папилломы человека в генезе цервикального рака.  Медицинский альманах.  2011.  №5(18). стр.116-120.
10.Мингалева Н.В., Топорова Л.А.   Патология шейки матки у пациенток, обратившихся в женскую консультацию. Тезисы докладов. Российская научно-практическая конференция. «Патология шейки матки и генитальные инфекции – от теории к практике».  М., 2007.  Стр. 55.
11.Jemal A, Bray F, Center MM, et al. Global cancer statistics. CA Cancer J Clin 2011; 61:69.
12.Louie K.S., Castellsague X., de Sanjose S., Herrero R. Smoking and passive smoking in cervical cancer risk: pooled analysis of couples from the IARC multicentric case-control studies. Cancer Epidemiology Biomarkers Prevention. 2011. Vol. 20 (7). P.1379-1390.
13.Кузнецова Ю.Н. Медицинские технологии ведения пациенток с урогенитальной папилломавирусной инфекцией. Врач.  2011. №7. стр. 85-89.
14.Ландеховский Ю.Д., Подзолкова Н.М., Кижаев Ю.В.   Комплексное обследование и лечение больных с рубцовой деформацией шейки матки. Проблемы репродукции.  2009.  №1.  Стр. 39-45.
15.Минкина Г.Н. Гормональные контрацептивы и риск цервикальной неоплазии. //Вопросы гинекологии, акушерства и перинатологии. 2013. Т.12, №1.  Стр. 56-63.
16.Назарова Н.М., Прилепская В.Н., Суламанидзе Л.А., Мзарелуа Г.М., Бестаева Н.В. Папилломавирусная инфекция: распространенность, диагностика и лечение. Лечащий врач. 2013.  № 11.  Стр. 15–18.
17.Appleby P., Beral V., Berrington de G.A., et. al., Cervical cancer and hormonal contraceptives: collaborative reanalysis of individual datafor 16,573 women with cervical cancer and 35,509 women without cervical cancer from 24 epidemiological studies. Lancet.  2007.  Vol. 370 (9599).  P. 1609-1621.
18.Gadducci A., Barsotti C., Cosio S. et al. Smoking habit, immune suppression, oral contraceptive use, and hormone replacement therapy use and cervical carcinogenesis: a review of the literature. Gynecological Endocrinology.  2011.  Vol. 27, № 8. P. 597–604.
19.Plummer M., Peto J., Franceschi S. Time since first sexual intercourse and the risk of cervical cancer. Internaional Journal of Cancer. 2014.  Vol. 130.  P. 2638-2644.
20/Cronje H. S., Screening for cervical cancer in the developing world.  Best Practice &   Research Clinical Obstetrics & Gynaecology.  2005. 19(4). p. 517-529.
21.Bosch F.X., de Sanjose S. The epidemiology of human papillomavirus infections and cervical cancer. Disease Markers.  2007. Vol.23, №4.  P. 213-227.
22.Abed Z, O'Leary M, Hand K et al. Cervical screening history in patients with early stage carcinoma of the cervix. //Ir Med J 2006; 99:140.
23.Инфекции в акушерстве и гинекологии: руководство для врачей. Под ред. Макарова О.В., Алешкина В.А., Савченко Т.Н. М.: МЕДпресс-информ, 2007. стр.464
24.Короткий Н.Г., Уджуху В.Ю. Инфекции, передающиеся половым путем: учебно-методическое пособие. М. Российский гос. мед. Университет. 2006.  Стр.110.
25.Хрянин А.А., Стецюк О.У., Андреева И.В. Хламидийная инфекция в гинекологии и акушерстве: тактика ведения пациенток в соответствии с современными зарубежными и российскими рекомендациями. Лечащий врач.  2012.  № 3.  Стр. 30–37.
26.Castellsague X., Pawlita M., Roura E., Marqall N. Prospective seroepidemiologic study on the role of human papillomavirus and other infections in cervical carcinogenesis: evidence from the cohort. //International Journal of Cancer.  2014.  Vol. 135 (2). P. 440-452.
27.Əliyeva G.A. Yerli-yayılmış uşaqlıq boynu xərçənginin müalicəsində kombinə olunmuş əməliyyatlar. tibb üzrə fəlsəfə elmləri elmi dərəcəsi üçün dissertasiyanın avtireferatı.Bakı. 2015. s. 3-15.
28.Афанасьев М.С. Алешкин В.А, Афанасьев С.С.  и др. Вирусно-бактериальная природа дисплазии и рака шейки матки. Вестн. РАМН. 2004. № 6.  cтр. 35-39.
29.Бестаева Н.В., Назарова Н.М., Прилепская В.Н.  и др. Папилломавирусная инфекция, обусловленная вирусом папилломы человека 52-го и 58-го типов, и ее роль в развитии цервикальных интраэпителиаль-ных неоплазий. Акушерство и гинекология.  2013. № 7. стр. 45-50.
30.Мазуренко, H.H. Роль вирусов папиллом в канцерогенезе шейки матки. Современная онкология.  2003. Т.5, №1.  Стр. 37-44.
31.Quint W., Jenkins D., Molijn A., Struijket L. et all. One virus, one lesion-individual components of CIN lesions contain a specific HPV type. Journal Pathology.  2012. V. 227(1).  P. 62-71.
32.Sharma M., Bruni, L., Diaz, M. et al. Using HPV prevalence to predict cervical cancer incidence. Internaional Journal Cancer. 2013. Vol. 132 (8).  P. 1895-1900.
33.Guan P., Howell-Jones R., Li N. et al. Human papillomavirus types in 115 HPV-positive women: a meta-analysis from cervical infection to cancer. International Journal of Cancer.  2012.  Vol. 131 (10).  P. 2349-2359.
34.Шаймарданова Г.И., Савичева А.М., Максимов С.Я.  Клинические проявления папилломавирусной инфекции гениталий у женщин. //Журнал акушерства и женских болезней.  2001.  Т. XLX, Вып.2. стр. 14-18.
35.Шипулина О.Ю., Минкина Г.Н., Шабалова И.П.   Новый алгоритм скрининга и частота выявления ВПЧ 16,18, 45 типов в предраковых поражениях и раке шейки матки при отрицательном результате цитологии (NLIM). Материалы VIII Всероссийской научно-практической конференции с международным участием «Молекуляр-ная диагностика-2014». 2014.стр. 235-236.
36.Минкина Г.Н., Савичева А.М., Холл К.   Распространенность различных типов вируса папилломы человека у женщин с цервикальной интраэпителиальной неоплазией тяжелой степени. //Вопросы гинекологии, акушерства и перинатологии: 2013.  Том 12, №3.  Стр.32-37.
37.Alemany L., de Sanjose S., Tous S., et al. Time trends of human papillomavirus types in invasive cervical cancer, from 1940 to 2007. International Journal of Cancer. 2014.  Vol. 135 (1).  P. 88-95.
38.Castellsague X., Naud P., Chow S.N., Wheeler C.M. et al. Risk of newly detected infections and cervical abnormalities in women seropositive for naturally acquired human papillomavirus type 16/18 antibodies: analysis of the control arm of PATRICIA. Journal Infections Disease.  2014.  Vol. 210 94.  P. 517-534.
39.Аполихина И.А. Диагностика, профилактика и лечение папиллома-вирусной инфекции гениталий у женщин: //учебное пособие.  М., 2010. cтр.56
40.Аполихина И.А. Папилломавирусная инфекция: актуальная проблема современной гинекологии. Мед.вестник.  2009.  № 24 (493). cтр. 9-10.
41.Назарова Н.М., Прилепская В.Н., Суламанидзе Л.А., Мзарелуа Г.М., Бестаева Н.В. Папилломавирусная инфекция: распространенность, диагностика и лечение. //Лечащий врач. 2013. № 11.  Стр. 15–18.
42.Чуруксаева О.Н., Коломиец Л.А..  Онкотропная папилломавирусная инфекция и прогноз течения рака шейки матки. 2013.  №1 (55). стр. 82-87.
43.Doorbar J., Quint W., Banks L. et al. The Biology and Life-Cycle of Human Papillomaviruses In ICO/WHO Monograph. HPV and disease prevention. Vaccine. 2012.  Vol. 30.  Suppl. 5.  P.55.
44.Bray F., Lortet-Tieulent J., Znaor A., et al. Patterns and trends in human papillomavirus-related diseases in Central and Eastern Europe and Central Asia. Vaccine.  2013.  Vol. 31.  P. 32-45.
45.Бабкина, Н.А. Коротких И.Н., Пифстер Г., Герайн В.  Экспрессия протеина p16ink4α и определение ДНК вируса папилломы человека при различной степени эпителиальной дисплазии шейки матки. Системный анализ и управление в биомедицинских системах: журнал практи-ческой и теоретической биологии и медицины.  М., 2009. Т.8, №4. стр. 1072-1075.
46.De Vuyst H., Clifford G. M., Nascimento M.C. Prevalence and type distribution of human papillomavirus in carcinoma and intraepithelial neoplasia of the vulva, vagina and anus: a meta-analysis. International Journal of Cancer. 2009.  Vol.124.  P.1626.
47.Комарова Е.В., Минкина Г.Н., Гаврикова М.В., Фириченко С.В.  Роль ВПЧ-тестирования и генотипирования в диагностике цервикальных интраэпителиальных неоплазий. Медицина критических состояний. 2010. №1. стр. 32-36.
48.Ахметзянова, А.В. Нигматулина Н.А. Онкобелки Е7 и p16ink4α в диагностике цервикальной интраэпителиальной неоплазии. Материалы Всероссийкого Конгресса с международным участием «Амбулаторно-поликлиническая практика – в эпицентре женского здоровья»  М., 2012. cтр. 154-155.
49.Киселев В.И., Свешников П.Г., Барановский П.М., Липова Е.В.  и др. Онкобелок Е7 вируса папилломы человека – новый маркер ранних стадий канцерогенеза. Terra Medica. 2011. №1.  стр. 35-39.
50.Куевда Д.А., Трофимова О.Б., Большенко Н.В. Опыт применения ВПЧ-тестирования для раннего выявления предрака шейки матки в дермато-венерологической службе. Инфекционные болезни.  2009. №4.  Стр.28-32.
51.Михалева О.В., Андосова Л.Д., Конторщикова К.Н., Куделькина С.Ю., Блатова О.Л., Кузнецова И.А.  Использование онкопротеина p16ink4α и ПЦР-анализа вирусов папилломы человека в диагностике дисплазий и рака шейки матки. Медицинский альманах.  2010. №4 (13).  Стр. 143-145.
52.Schiffman M., Castli P.E., Jeronimo J., Rodriguez A.C. et al. Human papillomavirus and cervical cancer. Lancet.  2007.  Vol. 370 (9590). P. 890-907.
53.Littell R.D., Kinney W., Fetterman B., Cox J.T. et al. Risk of cervical precancer and cancer in women aged 30 years and older with an HPV-negative lowgrade squamous intraepithelial lesion screening result. J. Low Genit. Tract Dis. 2011. Vol. 15 (1).  P. 54-59.
54.Castle P.E., Stoler M.H., Wright Jr T.C., Sharma A. et al. Performance of carcinogenic human papillomavirus (HPV) testing and HPV 16 or HPV 18 genotyping for cervical screening of women aged 25 years and older: a subanalysis of the ATHENA study. Lancet Oncology.  2011. №12.  P. 880-890.
55.Bahmanyar R.E., Paavonen, J., Naud P. et al. Prevalence and risk factors for cervical HPV infection and abnormalities in young adult women at enrolment in the multinational PATRICIA trial/ Gynecologic Oncology.  2012.  Vol. 127 (3).  P. 440-450.
56.Свердлова Е.С. Заболевания шейки матки: алгоритмы диагностики и технологии лечения.  Иркутск. 2010. Стр.124.
57.Свердлова Е.С., Дианова Т.В., Каменщикова Н.В.   Вирусные заболевания шейки матки. Сибирский медицинский журнал.  2011. Т.105, №6. Стр. 135-137.
58.Русакевич П.С., Шмак К.И.  Системный патогенетический подход к диагностике и лечению предраковых заболеваний шейки матки. Материалы съезда онкологов и радиологов СНГ.  Минск, 2004. Стр. 215.
59.Сафронникова Н.Р., Зарайский М.И., Чухловин А.Б. Факторы онкологического риска при папилломавирусной инфекции. //Вопросы онкологии.  2003.  Т.49, №4. Стр. 450-454.
60.Шарафутдинова Л.А. Некоторые аспекты информированности молодых женщин о вирусе папилломы человека. //Вестник РУДН. 2010.  №3.стр. 113-115.
61.Maucort-Boulch D., Plummer M., Castle P.E., Demuth F. Predictors of human papillomavirus persistence among women with equivocal or mildly abnormal cytology. //International Journal of Cancer. 2010. Vol. 126 93).  P. 684-691.
62.Киселев В.И., Свешников П.Г., Барановский П.М.,  и др. Онкобелок Е7 вируса папилломы человека – новый маркер ранних стадий канцерогенеза. //Terra Medica. 2011. №1.  стр. 35-39.
63.Качалина, Т.С., Шахова Н. М., Качалина О. В., и др.  Возможности диагностики и лечения ВПЧ-ассоциированных преинвазивных цервикальных неоплазий у женщин репродуктивного возраста в современных условиях. Женская консультация. 2014. № 14.стр. 1024-1027.
64.Moscicki A.B., Ma Y. et al. The role of sexual behavior and HPV persistence in predicting repeated infections with new HPV types. //Cancer Epidemiology Biomarkers Previews. 2010. Vol. 19(8).  P. 2055-2065.
65.MoscickiAB, Shiboski S, Hills NK, et al. Regression of low-grade squamous intra-epithelial lesions in young women. //Lancet 2004; 364. P.1678.
66.Автандилов Г.Г. Глухова Ю.К., Преображенская Т.М. Дифферен-циальная диагностика стадий канцерогенеза в шейке матки (по данным плоидометрического исследования)  Архив патологии. 2004.  Т.66, №3. стр. 23-27.
67.Баггиш М. Кольпоскопия. Атлас-справочник. Перевод с английского В.М. Нечушкиной.  М.: Практика, 2008. cтр.340
68.Патология шейки матки и генитальные инфекции. Под ред. проф. В.Н. Прилепской.  М.: Медпресс-информ, 2008. Стр.398 .
69.Грузинова Е. Н., Герасимова Л. И., Денисова Т. Г., Васильева Э. Н Клиническая оценка репродуктивной функции женщин с дефицитом массы тела.  //Практическая медицина.  2012.  № 2 (57). стр. 211-213.
70.Ежова Л.С. Значение цитологического метода исследования в диагностике заболеваний шейки матки. Под ред. Кулакова В.И., Прилепской В.Н.  Практическая гинекология. Клинические лекции. 3-е изд., доп. М.: МЕДпресс-информ, 2006. стр. 52-56.