SONSUZ QADINLARDA HORMONAL STATUS VƏ OVARİAL REZERV

28-09-2017

Qadınlarda sonsuzluq müntəzəm cinsi əlaqə olduğu halda 1 ildən çox müddətdə hamilə qalmamaqdır. Sonsuzluğun səbəbləri fallop borularının zədələnməsi, hormonal pozulmalar, çanaq orqanlarının iltihabi xəstəlikləri, endometrioz, yumurtalıqların polikistoz sindromu, yumurtalıqların vaxtından əvvəl tükənməsi, uşaqlıq fibroidləri və ətraf mühitin müxtəlif faktorları ola bilər [1].

Ovarian disfunksiyaya artıq çəki və az çəki də səbəb ola bilər. Çəki indeksinin 27 kg/m2-dan çox olması müalicənin effektivliyinə və köməkçi reproduktiv texnikanın nəticələrinə də təsir edə bilər. Estrogen piy hüceyrələri və ilkin cinsi orqanlar tərəfindən sintez olunduğundan piylənmə zamanı estrogen hipersekresiyası hamiləliyin baş verməsini nəzarət altında saxlayır, həmçinin az çəki olduqda estrogen azlığı anovulyator tsikllərin yaranmasına səbəb olur. Hamiləlik yaşla da əlaqəlidir, belə ki, qadın fertilliyi 18 və 24 yaş arası pik səviyyədə olur, 27 yaşdan yuxarı azalır, 35 yaşdan sonra isə daha da çox azalma qeyd edilir. Adətən 30 yaşda 12%, 40 yaşda isə 3% qadında yumurtalıqların rezervi saxlanılır [2, 3].

Qadın reproduktiv sistemində hormonal pozulmalar hipotalamik-hipofiz-yumurtalıq hormonal əlaqənin qeyri-normal olmasından irəli gəlir. Bu əlaqədəki pozulma çox halda sonsuzluğa gətirib çıxarır. Tireoid disfunksiya qadın və kişi orqanizmində digər orqanlar da daxil olmaqla cinsi üzvlərə təsir edərək hamiləliyin baş verməsinə və eyni zamanda hamiləliyin nəticələrinə təsir edir. Baxmayaraq ki, bəzi sonsuz qadınlarda prolaktin hormonunun səviyyəsi çox yüksək olsa da, normal aybaşı tsikli qeyd edilir[4].

Hipofiz hormonları-TSH və prolaktin inkişaf hormonu FSH və LH ilə sinergist təsir hesabına antral follikulları inkişaf fazasına keçirir.

Hipotireoidizm zamanı follikullarda morfoloji dəyişikliklər yüksək prolaktin sintezi nəticəsində qonadotropinlərin sekresiyası və təsirinin bloklanması hesabına baş verir[5,6]. hazırki işin məqsədi də, sonsuz qadınlarda yumurtalıqların rezervinin hiperprolaktinemiya, hipotireoz, çəki indeksi göstəriciləri ilə əlaqəsini aydınlaşdırmaqdan ibarət olmuşdur.

Bu məqsədlə tədqiqata 106 sonsuz və 32 reproduktiv sağlam qadın cəlb edilmişdir. Qadınların yaşı əsas qrupda orta hesabla 29,8±0,57 (min20-max41), kontrol qrupda isə 31,3±1 (min 24-max42) olmuşdur. Sağlam qadınlarda müayinələr könüllülük əsasında aparılmışdır. Müayinələr “Medolimp” özəl klinikada həyata keçirilmişdir. Qadınlarda çəki

indeksi=

düsturu ilə hesablanmışdır. Cəki indeksi 18,5 kg/m² –dan aşağı olduqda az çəki, 18,5-25kg/m² arası normal, 25-30kg/m² arası artıq çəki, 30 kg/m²–dan çox olduqda isə piylənmə kimi qiymətləndirilmişdir.

Hormonal müayinə aybaşı tsiklinin 3-cü günündə İmmunoferment analiz metodu ilə təyin edilmişdir. Alınan nəticələr SPSS 20 komputer statistik proqrami ilə işlənmişdir və qeyri-parametrik üsulla- Mann-Uitney-üsulu ilə müqayisə edilmişdir.

Nəticələr və onların müzakirəsi: Son illərə qədər FSH və Lh təyini bu istiqamətdə daha informativ əhəmiyyət daşımasına baxmayaraq, müasir dövrdə bu hormonların yumurtalıqların rezervini dəqiq əsk etdirməməsi təsdiq edilmişdir. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən AMH yumurtalıq rezervini daha dəqiq əks etdirən marker hesab olunur[7, 8]. Bu baxımdan bizdə öz tədqiqatımızda qadınlarda FSH, Lh, AMH ,İng A və İng B hormonlarını təyin etmişik. Eyni zamanda prolaktin, TSH  və T4 hormonu hiperprolaktinemiya və hipotireozu təyin etmək üçün yoxlanılmış və cədvəl 1-də öz əksini tapmışdır. Cədvəldən də göründüyü kimi TSH və prolaktin hormonu sonsuz qadınlarda daha yüksək olmuşdur. Bu dəyişikliklər yaşayış mühitindən və eyni zamanda hipotalamusun təsirindən baş verə bilər. AMH  hormonun səviyyəsinın 300mkq/ml-dən az olması yumurtalıq rezervinin kəskin aşağı olması ilə xarakterizə olunduğundan qadınlar AMH səviyyəsinə görə də tədqiq edilmişdir. Şəkil 1. Məlum olmuşdur ki, sonsuz qadınlarda ovarial rezerv 27,4 % halda  kəskin  aşağı olmuşdur (p<0,05)

Hiperprolaktinemiya sonsuz qadınlarda 25,47%, sağlam qadınlarda  12,5 % halda,  hipotireoz isə sonsuz qadınlarda 18,87%, sağlam qadınlarda isə 9,4% halda  qeyd edilmişdir.

İngibin A follikulyar fazada az olması ovulyasiya zamanı və luteal fazanın ortasına kimi artması qeyd edilir. İngibin B isə erkən follikulyar fazada artır, sonra isə luteinləşdirici hormon dalğalanmasına qədər azalsa da, ardınca qısa müddətli pik səviyyəyə çatır, luteal fazada isə yenidən azalma qeyd edilir. Bu onu diktə edir ki,

Ağciyər damarlarının xərçəng invaziyası əlamətlərinin KT-də təyini tezliyi 31 xəstədə təhlil edilmiş və məlumatlar cədvəl 2-də verilmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, damarların xərçəng invaziyasının baxılan bütün əlamətləri gücləndirilmiş-KT üsulunun tətbiqi ilə əldə edilmişdir, belə ki, adi KT-də heç də həmişə şiş düyününü damarların şəklindən, onların arasında densitometrik sıxlıqlarının fərqinin olmaması səbəbindən differensasiya etmək mümkün olmurdu.

Cədvəl  № 1.

Sağlam və sonsuz qadınlarda hormonların səviyyəsi

Cədvəl 2-dən göründüyü kimi damarların xərçəng invaziyası əlamətlərinin təyini tezliyi 12,9%-dən 38,7%-ə qədər hədlərdə olur. Damarların xərçəng invaziyasının baxılan əlamətlərindən daha etibarlısı – şiş törəməsi səviyyəsində damar-ların konturlarının düz olma-ması (korrelyasiya əmsalı müva-fiq olaraq 0,773 təşkil etmişdi ) və  şiş törəməsi səviyyəsində damarların daralması (korrelya-siya əmsalı müvafiq olaraq 0,725 təşkil etmişdi) simptomu oldu. Bunlarla bərabər KT-də şiş törəməsilə damarlar arasında aydın sərhədin olmaması və şiş yaxınlığında damarın konturunda basıqlıqların olması kimi tez-tez aşkarlanan əlamətlərin varlığı heç də həmişə onun xərçəng invaziyasını təsdiq etmir (bu, statistik olaraq daha aşağı korrelyasiya əmsalı - müvafiq olaraq 0,515 və 0,616,  həmçinin  KT–əlamətlərinin cərrahi əməliyyat məlumatları ilə yüksək olmayan uyğunluq dərəcəsi ilə  sübut olunmuşdur).

İngibin B qranulyoz hüceyrə məhsulu kimi follikulların inkişafında əsas rol oynayır və serum konsentrasiyası follikulyar funksiyaya və oosit sayına təsir edir. Digər bir tədqiqatda İngibin B-nin sekrasiyasının azalması yaşlı qadınlarda follikuların azalması ilə əks olunmuşdur (Klein et al.,1996). Bizim tədqiqatın nəticəsində də İngibin B səviyyəsinin sonsuz qadınlarda aşağı olması ovarial rezervin azalmasını göstərir. İngibin A əsasən dominant follikul və sarı cisim tərəfindən hazırlanması məlumdur. Bu baxımdan sonsuz qadınlarda dominant follikulların az olduğu halda İngibin A-nın da aşağı səviyyədə olması anlaşılandır.

Sonsuz qadınlar arasında hiperprolaktinemiyalı qadınların üstünlük təşkil etməsi bu qrup qadınlarda aybaşı tsiklin pozulmaları ilə müşayət etmişdir.

 

 

  Şək. 1. AMH səviyyəsinə əsasən qadınların tədqiqi.

Qruplar çəki indeksinə görə müqayisə olunduqda kəskin fərq qeyd edilməmişdir.  Hər iki qrup qadınları çəki indeksinə əsasən az çəkili, normal, artıq çəkili və piylənmə olmaqla ayırmış və müqayisə etmişik. Cədvəl 2

Müqayisə etdikdə məlum olur ki, piylənmə və az çəkili qadınlar sonsuz qadınlar arasında daha çox rast gəlinir (p<0,05). Bu da onlarda estrogen sintezinin qeyri-normal olması ilə aybaşı pozulmalarına səbəb olmuşdur.

Cədvəl  № 2.

Cəki indeksinə əsasən qadınların qrupla üzrə rast gəlinməsi

Kütlə	Sağlam qadınlar		Sonsuz qadınlar
	N	%	N	%
Az çəki	0	0	5, p>0,05	4,7
Normal çəki	17	53,1	51, p>0,05	48,1
Artıq çəki	13	40,6	39,p>0,05	36,8
Piylənmə	2	6,3	11, p<0,05	10,4
Total	32	100	106	100

Bütün aldığımız nəticələr əsasında belə bir fikir formalaşır ki, sonsuzluq şikayəti ilə müraciyət edən qadınlarda hormonal statusun yoxlanması ilə yanaşı AMH, İngA və İng B–nin təyini bu qrup qadınlarda ovarial rezervdən xəbər verməklə  həm müalicə taktikasının seçilməsinə, həm də müalicənin effektivliyini müəyyənləşdirməyə köməklik göstərə bilər.

 

 

ƏDƏBİYYAT- ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Poppe K, Velkeniers B. Female infertility and the thyroid. // Best Pract Res ClinEndocrinol Metab. 2004;18:153–65.

2. Mintziori G, Anagnostis P, Toulis KA, Goulis DG. Thyroid diseases and femalereproduction.//  Minerva Med. 2012;103:47–62.

 3. Reid SM, Middleton P, Cossich MC, et al., Interventions for clinical and subclinical hypothyroidism pre-pregnancy and duringpregnancy. //Cochrane Database Syst Rev. 2013; 5:CD007752.

4. Kuroda K, Uchida T, Nagai S, et al.,  Elevated serum thyroid-stimulating hormone is  associated with decreased anti-Mullerian hormone in infertile women of reproductive age.//J Assist  Reprod Genet. 2015;32:243–7.

5.Magri F, Schena L, Capelli V, et al.,  Anti-Mullerian hormone as a predictor of ovarian reserve in ART protocols: the hidden role of thyroid autoimmunity. / /Reprod Biol Endocrinol. 2015;13:106.

6. Tinkanen H., Blauer, M. P. Laippala, Tuohimaa P., ¨Kujansuu E., “Correlation between serum inhibin B and other indicators of the ovarian function,” // European Journal of Obstetrics Gynecology and Reproductive Biology, vol. 94, no.
1, pp. 109–113, 2001.

7. Weenen, C.von Bergh “Anti-Mullerian hormone expression pattern in the human ovary: potential implications for initial and cyclic follicle recruitment,” //MolecularHumanReproduction, vol.10,no. 2, pp.77–83,2004.

8. de Carvalho B.R., Rosa A.C.J.D.S. e SilvaRosae Silva, J.C., “Ovarian reserve evaluation: state of the art,”// Journal of Assisted Reproduction and Genetics, vol. 25, no. 7, pp. 311–322, 2008.