SAĞLAMLIQ

SEREBRAL İFLİCLİ XAYALARI ENMƏMİŞ UŞAQLARDA QANDA LH GÖSTƏRİCİLƏRİNİN YAŞ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

03-06-2016

     Uşaq serebral iflici bətndaxili və doğulduqdan sonrakı dövrdə, həmmçinin həyatın ilk aylarında beyin strukturlarının inkişaf etməməsi nəticəsində əmələ gələn hərəki dəyişikliklər, bədən vəziyyəti, nitq və ruhi pozulmalar ilə xarakterizə olunan baş beynin xəstəliklərini özündə birləşdirir [2]. Serebral iflic başlıca olaraq bətndaxili patologiya və doğuş zamanı beynin zədələnməsi səbəbindən meydana gəlir [4]. Bətndaxili dövrdə beynin zədələnməsinə səbəb olan amillər müxtəlif xarakterli olur [1]. Bunlara ananın qrip, məxmərək, toksoplazmoz və s. kimi infeksion xəstəliklər, ürəyin anadangəlmə qüsurları, xroniki ağciyər xəstəlikləri, şəkərli diabet, hipo- və hipertireoz kimi somatik və endokrin xəstəliklər, hamiləlik toksikozları, ciftin və göbəyin patologiyaları, ana və dölün immunoloji uyğunsuzluğu, zərərli peşə amilləri, alkoqolizm və s. aiddirlər [7]. Sinir sistemindəki dəyişikliklər beynin funksiyasına və inkişafına birbaşa və vasitəli (pozulmuş metabolizm məhsulları hesabına) təsir göstərən metabolik pozulmalar və hipoksiya ilə əlaqədardır [5].
      Serebral iflic zamanı rast gəlinən bir sıra pozulmalar arasında xayaların enməsində yaranan problemlər xüsusi statusa malikdirlər. Serebral iflic özü birbaşa xayalara təsir mexanizmlərinə daha az malikdir, o əsasən yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi mübadilə yolu ilə xayalara təsir göstərir [6]. Serebral iflic zamanı beynin cinsiyyət sisteminə təsir göstərən müxtəlif hormonların ifrazına təsir göstərir. Serebral iflic və xayaların enməməsi arasındakı əlaqələrini öyrənən məlumatlar olduqca məhduddur və köhnə məlumatlar isə bu xəstələrin müalicəsinin planlaşdırılmasında da problemlər yaratmaqdadır. Serebral iflicli xəstələrdə xayaların enməməsinin səbəbinin hipotalamus- hipofiz- gonadal mərkəzin pozulması ola biləcəyi güman edilir. FSH (follikul stimuləedici hormon), LH (lüteinləşdirici hormon), sərbəst testosteron və ümumi testosteron hormonlarının xayaların enməsində və sonrakı həyat dövründə spermatogenezə cavabdeh olduğu məlumdur[3].

Tədqiqatın məqsədi: Serebral iflicli xayaları enməmiş uşaqlarda qanda LH göstəricilərinin yaş xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi.

Tədqiqatın material və metodları: Bu məqsədlə tərəfimizdən 2012 –ci ilin mart ayından iyul ayına kimi Ege Univeristeti Tibb Fakultəsi Uşaq Nevrologiyası, Sağlam Uşaq və Uşaq Cərrahiyyəsi Poliklinikalarına və İzmir Təpəcik Tədris Araşdırma Xəstəxanasının Uşaq Nevrologiyası Poliklinasına müraciət etmiş 60 nəfər yaşı 15 -ə kimi olan serebral iflicə düçar olmuş oğlan uşaqlar müayinələrə cəlb olunmuş və onlar yaşı 9,8-dən aşağı və 9,8-15 arasında olmaqla yaş qruplarına bölünmüşlər və qruplar üzrə LH–un (lüteinləşdirici hormon) hansı səviyyədə olduğu aydınlaşdırılmışdır. 1 yaşdan kiçik uşaqlar tədqiqata daxil edilməmişdir. Bütün xəstələr poliklinika şəraitində valideynlərinin müşayiətilə, normal otaq temperaturunda müayinələr cəlb olunmuşlar. Serebral iflicli xəstələrdən alınan qan nümunələri xayaların enməsinə təsiri olan LH səviyyələrinin yoxlanılması üçün Ege Universiteti Tibb fakultəsinin Endokrin laboratoriyasına göndərilmişdir. Həmin laboratoriyada LH üçün AİS hLH REF 33510 üsulu ilə analiz aparılmşdır. Kateqoriyalar üzrə verilənlərin paylanması tezlik cədvəllərindən istifadə edilməklə təqdim olunmuşdur. LH göstəricilərinin  (norma yaxud anormal) kateqorik paylanmalarının yaşa görə və serebral iflicin olması baxımından statistiki olaraq qiymətləndirilməsində “FİSHER Tam Ehtimal Testindən” istifadə olunmuşdur. Qeyd edək ki, Ümumdunya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) statistiki göstəricilərinə görə 1-9 yaş arasında qanda LH miqdarı 0,02-0,3 mIU/mL, 10-15 yaş arasında 0,2 -5,0 mIU/mL arasında tərəddüd etdikdə normal hesab olunmuşdur, kənara çıxmalar isə “anormal” hal kimi qiymətləndirilmişdir.

Tədqiqatın nəticələri və müzakirəsi: Tədqiqat nəticəsində yaşı 9,8 -ə qədər olan ümumi 45 nəfərlik serebral iflicli uşaqlardan 38 nəfərində qanda Luteinləşdirici hormonun miqdarları anormal vəziyyətdə olmuşdur ki, bu da onların 63,33% -ni təşkil etmişdir.  Yaşı 9,8 –a kimi olan serebral iflicli uşaqların isə cəmi 7 nəfərində yəni 11,67% -ində qeyd olunan hormonunun miqdarı normal çərçivələr daxilində olmuşdur. Qeyd edək ki, ümumi müayinə olunan 60 nəfərlik serebral iflicli şəxslərdən 45 nəfəri 9,8 yaşdan aşağı qrupu əhatə etmişdir (cədvəl 1). Müayinələrə cəlb olunmuş 60 serebral iflicli uşaqların 15 nəfəri yaxud 25% -i 9,8-15 yaş arasında tərəddüd etmişdir. Bu 15 nəfərdən əksəriyyətində, 12 nəfərində yəni ümumi müayinələrə cəlb edilənlərin 20% -ində qanın LH göstəriciləri normalar daxilində tərəddüd etsə də, 3 nəfərində yaxud 5% oğlan uşaqlarında anormal göstəricilərlə müəyyən edilmişdir. Ümumilikdə isə müayinə olunan 60 nəfər serebral iflicli uşaqlardan cəmi 19 nəfərdə, yəni 31,67% xəstələrdə qanda lüteinləşdirici hormonun göstəriciləri normalar daxilində, 41 nəfərdə yəni 68,33% xəstələrdə isə anormal xarakterli olmuşdur.

Жядвял  № 1.

LH-ın 9,8 yaşa kimi və 9,8 -15 yaş arasında olan serebral iflicli uşaqlarda göstəriciləri

Yaş	LH göstəriciləri
	Anormal	Normal	Ümumilikdə
9,8-15 arası	3 (5%)	12 (20%)	15 (25%
<9.8	38 (63,33%)	7 (11,67%)	45 (75%)
Ümumilikdə (p=0,001)	41  68,33%	19  31,67%	60 100%

     60 serebral iflicli oğlan uşaqlarından 36 nəfərində yaxud da 60%-ində xayaları xayalığa enməmiş, 24 nəfərində yaxud da 40% -ində xayalar enmiş vəziyyətdə aşkar edilmişdir. Serebral iflicli uşaqlarda xayaların vəziyyəti ilə LH göstəricilərinin qandakı vəziyyəti arasındakı asılılığın müəyyən edilməsi üzrə aparılan statistiki araşdırma zamanı isə xayaları normal vəziyyətdə aşkar edilmiş 36 nəfər serebral iflicli uşaqlardan 13 nəfərində yaxud ümumi uşaqların 21,6% -ində qanda lüteinləşdirici hormonun göstəriciləri normalar çərçivəsində olsa da, yerdə qalan 23 nəfərdə yaxud total iflicli uşaqların 38,3% -ində isə anormal göstəricilərdə qeydə alınmışdır (cəd.2). Xayaları xayalığa enməmiş 24 nəfər serebral iflicli uşaqlardan isə cəmi 6 nəfərində başqa sözlə, ümumi müayinə olunanların 10% -ində qanın LH göstəriciləri normalar daxilində olmuşdur. Qalan serebral iflicli və xayaları enməmiş 18 nəfərdə isə anormal xarakterli göstəricilər əldə olunmuşdur ki, bu uşaqların da sayı ümumi müayinə olunanların sayının 30% -ni əhatə etmişdir.

Жядвял  № 2.

Xayaları enməmiş uşaqlarda LH göstəricilərinin xüsusiyyətləri.

Xayaların vəziyyəti	LH göstəriciləri
	Anormal	Normal	Ümumilikdə
Xayaların enməməsi (-)	23 (38,3%)	13 (21,6%)	36 (60%)
Xayaların enməməsi (+)	18 (30%)	6 (10%)	24 (40%)
Ümumilikdə (p=0,410)	41 68,33%	19 31,67%	60 100%

Tədqiqat zamanı müayinədə serebral iflicli və xayaları enməmiş 24 nəfər oğlan uşaqlarından  yaşı 9,8-dən az olanlar 19 nəfər olmaqla ümumi uşaqların 79,17% -ni, yaşı 10-15 arasında olanlar isə 5 nəfər olmaqla ümumi uşaqların 20,83% -ni təşkil etmişlər (cəd.3). Yaşı 9,8-dən az olan 19 nəfərlik yaş qrupundan 3 nəfərdə yaxud serebral iflicli və xayaları enməmiş uşaqların 12,5% -ində qanda LH göstəriciləri norma intervalında, 16 nəfərində yaxud ümumi xayaların enməmiş uşaqların 66,67% -ində isə anormal xarakterli olmuşdur.

 

Жядвял  № 3.

Serebral iflicli və xayaları enməmiş uşaqlarda yaş və qanda LH göstəriciləri arasında əlaqə

Yaş qrupları	LH göstəriciləri
	Anormal	Normal	Ümumilikdə
<9.8	16 (66,67%)	3 (12,5%)	19 (79,17%)
9,8-15	2 (8,33%)	3 (12,5%)	5 (20,83%)
Ümumilikdə p=0,0785	18 75%	6 25%	24 100%

      Yaşı 9,8-15 arasında tərəddüd edən həmserebral iflicli, həm də xayaları enməmiş uşaqlardan 3 nəfərində, digər sözlə ümumi bütün yaş qrupları üzrə 24 uşağın 12,5%-ni əhatə edən pasiyentlərdə qan nümunələrində LH hormonunun göstəriciləri normalar çərçivəsində, 2 nəfərində yəni ümumi müayinələrə cəlb edilmiş serebral iflicli inpalpabl uşaqların cəmi 8,33% -ni əhatə edən hissədə isə qeyd olunan hormonun qandakı miqdarı anormal xarakterli aşkar edilmişdir. Alınmış nəticələr serebral iflicli uşaqlarda xayaların enməməsində hormonal amillərin mühüm rola malik olduğunu, LH hormonun qandakı miqdarlarının xayaların enməməsində yaş dövrlərinə görə təsir xüsusiyyətlərinə malik olduğu göstərir.

ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

1.Acerini CL, Miles HL, Dunger DB, et al.. The descriptive epidemiology of congenital and acquired cryptorchidism in a UK infant cohort.Arch Dis Child, 94: 868, 2009.
2.Barthold JS, González R. The Epidemiology of Congenital Cryptorchidism, Testicular Ascent and Orchiopexy J Urol, 170: 2396, 2003.
3.Schneck FX, Bellinger MF. Abnormalities of the testes and scrotum and their surgical management. In: Campbell-Walsh Urology. Wein AJ, Kavoussi LR, Novick AC, Partin AW, Peters CA (editors). Ninth Edition. Philadelphia, Saunders, 2007;3761-98
4.Tekgül S, Riedmiller H, Gerharz E et al. Guıdelınes On Paediatric Urology. EAU  Elder JS. Ultrasonography isGuıdelıne, Mar 341, 2011.İ EŞE ETO EST unnecessary in evaluating boys with a nonpalpable testis. Pediatrics, 110: 748, 2002.
5.Tasian GE, Yiee JH, Copp HL. Imaging use andcryptorchidism: determinants of practicepatterns. J Urol, 185:1882, 2011.].
6.Tekgül S, Riedmiller H, Gerharz E et al. Guıdelınes On Paediatric Urology. EAU Guıdelıne, Mar 341,2011.].
7.Wagner-Mahler K, Kurzenne JY, Delattre I et al. Prospective study on the prevalence and associated risk factors of cryptorchidism in 6246 newborn boys from Nice area, France. Int JAndrol. 34: 499, 2011.