HEPATİT C İNFEKSİYASININ HEMODİALİZ XƏSTƏLƏRİNDƏ LİPİD SƏVİYYƏLƏRİNƏ TƏSİRİ

18-05-2018

Giriş: Xroniki böyrək çatışmazlıqlarında (XBÇ) lipid metobolizminin pozulmalarına tez-tez rast gəlinir. Xüsusilə triqliserid (TG) səviyyəsində yüksəlmə ilə yanaşı, çox aşağı sıxlıqlı lipoproteinlər (VLDL), orta sıxlıqlı lipoprotein (IDL), lipoprotein a (Lpa) səviyyələrində də yüksəlmə müşahidə olunur. Bundan başqa ümumi xolesterin, HDL və LDL-xolesterin səviyyəsində isə azalma müşahidə olunur. Ümumi xolestorol səviyyəsi xroniki böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə digər göstəricilər ilə müqayisədə daha çox azalır (1,3). Lipid mübadiləsinin pozulmasının böyrək xəstəliklərinin proqressivləşməsindəki rolu haqqında dəlillər getdikcə artır. XBÇ olan xəstələrin qanında olan lipid mübadiləsi pozulmalarının həmçinin ateroskleroza da səbəb olduğu bildirilir(2,3,4).

Hemodializ müalicəsi alan kəskin böyrək çatışmazlığı (KBÇ) olan xəstələrdə immun sistemdə çatışmazlıq olduğuna görə bəzi infeksiyon və metobolik patologiyalar daha çox rast gəlinir. Hepatit C virusu (HCV) hemodializ xəstələrinin əhəmiyyətli bir hissəsində rast gəlinən, xroniki qaraciyər çatışmazlığına qədər irəliləyən RNT tərkibli virusdur. HCV infeksiyasının gedişatında ümumi xolestorol, TG və LDL-xolestorol səviyyələrində azalma müşahidə olunur (1,5,6).

Həm KBÇ-nin həm də HCV infeksiyasının serum lipid səviyyələri üzərində təsirinin bilinməsinə baxmayaraq; HCV infeksiyasının hemodializ xəstələrində lipid parametrləri üzərində təsiri haqqında kifayət qədər məlumat yoxdur. Buna görə də, hemodializ olunan anti-HCV müsbət və anti-HCV mənfi xəstələrin qan zərdabında lipid spektri analizlərinin nəticələri öyrənilmiş və adıçəkilən infeksiyanın lipid səviyyələrinə təsiri qiymətləndirilimişdir.

Material və metodlar: Tədqiqat retrospektiv aparılmışdır. Tədqiqata ATU-nun klinikalarına hemodializ üçün müraciət etmiş 289 xəstə daxil edilmişdir. Xəstələr hepatit C virusu infeksiyasının varlığına görə iki qrupa ayrılmışdır. Tədqiqata həftədə 3 dəfə 4 saat hemodializ alan xəstələrin nəticələri daxil edilmişdir.

Hemodializ müalicə müddəti 2 aydan az olan, şəkərli diabet, irsi hiperlipi-demiyası olan, lipid mübadiləsinə təsir göstərən, spirtli içki qəbul edən, interferon və ya peqileinterferon müalicəsi alan xəstələr, HbsAg müsbət olan və serum TG səviyyəsi 400-dən böyük olan xəstələr tədqiqata daxil edilməmişdir.

Xəstələrdən hemodializdən əvvəl, 8-10 saatlıq aclıqdan sonra qan alınmışdır. Analizlər Roshe E 311 və E 411 cihazlarında aparılmışdır. Statistik analizlər isə SPSS proqramı ilə aparılmış və p<0,05 olan nəticələr əhəmiyyətli qəbul edilmişdir.

Nəticələr: Tədqiqata daxil edilmiş 289 xəstədən 191-i (66%) kişi, 98-i (34%) isə qadın olub orta yaş göstəricisi 49±14 olmuşdur. Tədqiqata daxil edilmiş nümunələrin 228-i anti-HCV mənfi, 61-i isə anti-HCV müsbət olmuşdur. Anti-HCV müsbət olan qrupun orta yaş göstəricisi 48±15, anti-HCV mənfidə isə 42±22 idi.

Anti-HCV müsbət və mənfi qruplar arasında ümumi xolesterin, TG, HDL-xolesterin, LDL-xolesterin, VLDL və bəzi dermoqrafiq göstəricilər arasındaki fərqlər cədvəl 2-də göstərilmişdir. Bunlardan ümumi xolesterin, TG, HDL-xolesterin arasındaki fərq statistik olaraq əhəmiyyətli olmuşdur. LDL-xolesterin və VLDL arasındaki fərq isə əhəmiyyətsiz olmuşdur.

Anti-HCV müsbət və mənfi xəstələrin demoqrafik xüsusiyyətləri cədvəl 2-də göstərilmişdir.

Сədvəl  № 2.

Anti-HCV müsbət və mənfi xəstələrin demoqrafik və laborator göstəriciləri

 

Şəkil 1.

Anti-HCV müsbət və anti-HCV mənfi xəstələrin qan zərdabında lipid səviyyələri

Müzakirə: Tədqiqatımızda HCV infeksiyasının hemodiyaliz xəstələrində qan zərdabında lipid səviyyələrinə təsir göstərdiyi qənaətinə gəldik. Anti-HCV müsbət olan xəstələrdə ümumi xolesterin, TG və HDL-xolesterin səviyyələri anti-HCV mənfi xəstələrlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə aşağı olmuşdur (p<0.05).

Hemodializ xəstələrində immun sistemdə çatışmazlıq olduğuna görə infeksiyon xəstəliklər daha çox rast gəlinir. HCV infeksiyası da bunlardan biridir. Hətta HCV infeksiyası hemodializ xəstələrində qaraciyər çatışmazlıqlarının daha çox rast gəlinən səbəbidir. Bu xəstələrdə hepatit C virusunun daha çox rast gəlinməsi, hemodializ zamanı qan transfuziyaları və cərrahi müdaxilələrlə əlaqəlidir. Hepatit C virusunun yayılması ölkələr, hətta eyni ölkə daxilindəki müxtəlif mərkəzlər arasında fərqlilik göstərir. Türkiyədə hemodializ xəstələrində HCV-nin yayılması 20-52% arasında dəyişir (7,8,9). Xəstələrin əksəriyyətində qaraciyər fermentləri normal həddlərdə olur. Azərbaycanda isə bu mövzuda tədqiqata rast gəlmədiyimiz üçün müqayisə üçün istifadə olunmamışdır.

Sigaris və digərləri anti-HCV müsbət şəxslərin qan zərdabında ümumi xolesterinin eyni yaş və cinsiyyətə sahib şəxslərdə kontrol qrupuna görə daha aşağı olduğunu bildirmişlər (10). Anti-HCV müsbət olan xəstələrdə ümumi xolesterinin aşağı olmasının mexanizmi dəqiq bilinməsə də, hepatositlərdəki iltihabın xolesterin sintezini pozması ilə bağlı olduğu düşünülür. Xroniki iltihab zamanı ifraz olunan sitokinlər qan zərdabındakı lipid profilini pozmaqla, ümumi xolesterin, LDL və HDL-xolesterin səviyyəsində azalmaya səbəb ola bilərlər (10). Tədqiqatımızda anti-HCV müsbət qrupda, anti-HCV mənfi qrup ilə müqayisədə ümumi xolesterin səviyyəsi daha aşağı olmuşdur (p<0.05).

Hipertriqliseridemiya böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə ən çox müşahidə olunan metobolizim pozğunluğudur. Böyrək çatışmazlığının erkən dövrlərində VLDL, IDL və şilomikron hissəciklərinin toplanması triqliseridlə zəngin hissəciklərin katobolizmində pozulma olduğunu düşündürür. Üremik dislipoproteinemiyanın əsasında lipidlərin hidrolizinin pozulması olduğu bildirilir ki, bu bəzi lipolitik fermentlərin (lipoprotein lipaza (LPL) və hepatik triqliserid lipaza və s) çatışmazlığı ilə bağlıdır. Xroniki böyrək çatışmazlığında lipoprotein lipaza (LPL) aktivliyinin azalmasından başqa, bəzi faktorlar (insulin azlığı, insulin davamlılığı və s.) da hipertriqliseridemiyanın inkişafında rol oynayır (11,20). Digər tərəfdən steatozu olan hepatit C-li xəstələrin qan zərdabında TG aşağıya meyilli olur (12). Marzouk və digərləri anti-HCV müsbət olan xəstələrin qan zərdabında TG səviyyəsinin mənfi olanlarla müqayisədə daha aşağı olduğu qənaətinə gəlmişlər (13). Başqa bir tədqiqatda isə Kuo və digərləri də hepatit C infeksiyasının qanda TG səviyyəsinin enməsinə səbəb olduğunu bildirmişlər (14). Bizim tədqiqatda da anti-HCV müsbət olan hemodializ xəstələrində də, TG səviyyəsi anti-HCV mənfi olanlarla müqayisədə daha aşağı olmuşdur. Hepatit C-li xəstələrdə TG səviyyəsinin aşağı olması hepatositlərdəki iltihab və ya hepatosteatozla əlaqədar ola bilər.

Kəskin böyrək çatışmazlığı olan xəstələrin qan zərdabında LDL-xolesterin səviyyəsi normal şəxslərə nisbətən daha aşağı olur (15). XBÇ olan xəstələrdə plazma lesitin-xolestorol-asil-transferaza (LCAT-Lecithin-cholesterol acyltransferase) səviy-yəsi geriyədönməz şəkildə azalır. LCAT fermenti HDL-xolesterinin maturasiyasında və plazmadaki səviyyəsinin müəyyən olunmasında əhəmiyyətli rol oynayır. LCAT HDL-xolesterin ilə əlaqədar xolesterinin qaraciyər xaricindən qaraciyərə daxil olmasında əhəmiyyətli rola malik fermentdir. KBÇ-da da HDL-xolesterinin aşağı səviyyələrdə olması LCAT fermentinin azalması ilə bağlıdır. Bir müddət əvvələ qədər üremik toksinlərin təsiri ilə LCAT fermentinin aktivliyinin azaldığı bilinmirdi. Lakin son tədqiqatlarda üremik toksinlərin inhibitor təsiri nəticəsində LCAT fermentinin aktivliyinin azalması ilə lipidlərin qaraciyərdə sintezinin və plazmadaki konsentrasiyasının azaldığı göstərilmişdir (16). Başqa bir tədqiqatda isə Siagris və digərləri xroniki hepatit C-li xəstələrin qan zərdabında HDL-xolesterinin səviyyəsinin normal şəxslərə nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə aşağı olduğunu göstərmişlər (10).  Bu xəstələrdə HDL-xolesterinin aşağı olmasının səbəbi qaraciyər zədələnməsinə bağlı lipoprotein sintezinin pozulması ilə əlaqədar olduğu düşünülür (10,17). Qaraciyərdəki xroniki iltihabın LDL və HDL-xolesterin səviyyəsini azaldaraq hipoxolesterinemiyaya səbəb olduğu məlumdur (7,14). Tədqiqatımızda hemodializ olunan anti-HCV müsbət olan xəstələrdə HDL-xolesterin səviyyələri anti-HCV mənfilərlə müqayisədə daha aşağı olmuşdur.

Anti-HCV müsbət xəstələrimizdə LDL-xolesterin səviyyələri anti-HCV mənfi olanlarla müqayisədə daha aşağı olmuşdur. Ədəbiyyatda anti-HCV müsbət xəstələrdə fibrozun olub-olmamasından asılı olmayaraq lipid səviyyəsinin anti-HCV mənfilərlə müqayisədə daha aşağı olduğu bildirilir (10). 

Yekun olaraq, tədqiqatımız hemodiyaliz xəstələrində HCV infeksiyasının lipid metobolizmini pozduğunu göstərmişdir. Hemodializ olunan HCV pozitiv xəstələrin qan zərdabında ümumi xolesterin, TG və HDL səviyyələri HCV neqativlərlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə aşağı olmuşdur. HCV infeksiyası zamanı əmələ gələn qaraciyər iltihabı hipolipidemiyanın əsas səbəbi olduğu bildirilir.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Pandya V., Rao A., Chaudhary K. Lipid abnormalities in kidney disease and management strategies. //World J Nephrol 2015;4:p.83-91
2.Keane W.F., Tomassini J.E., Neff D.R. Lipid abnormalities in patients with chronic kidney disease: implications for the pathophysiology of therosclerosis. // J Atheroscler Thromb 2013; 20:p.123-33.
3.de Boer I.H., Brunzell J.D. HDL in CKD: how good is the “good cholesterol?”. // J Am Soc Nephrol 2014;25:p.871-4.
4.Kilpatrick R.D., McAllister C.J., Kovesdy C.P., et all. Association between serum lipids and survival in hemodialysis patients and impact of race. // J Am Soc Nephrol 2007;18:p.293-303.
5.Parmar J.A., Joshi A.G., Chakrabarti M. Dyslipidemia and chronic kidney disease. ISRJ. 2014;3:p. 396–397. 

6.Cases A., Coll E. Dyslipidemia and the progression of renal disease in 
chronic renal failure patients. Kidney Int Suppl. 2005;(99):p.87–S93. 

7.Meyers C.M., Seeff L.B., et al. Hepatitis C and renal disease: an update. // Am J Kidney Dis. 2003 Oct;42(4):p.631-57.
8.Alsaran K.A., Sabry A.A., et al. Effect of hepatitis C virus on hemoglobin and hematocrit levels in saudi hemodialysis patients. // Ren Fail. 2009;31(5):p.349-54.
9.Yildirim B., Durak H., Ozaras R., et al: Liver steatosis in hepatitis C positive hemodialysis patients and factors affecting IFN-2a treatment. // Scand J Gastroenterol 2006; 41: p.1235-1241
10.Siagris D., Christofidou M., Teocharis G.J., et al: Serum lipid pattern in chronic hepatitis C: Histological and virological correlations. // J Viral Hepat 2006; 13: p.56-61
11.MikolasevicI., Žutelija M., Mavrinac V., Orlic L. Dyslipidemia in patients with chronic kidney disease: etiology and management. // International Journal of Nephrology and Renovascular Disease 2017:10 p.35–45
12.Hamamoto S., Uchida Y., Wada T., et al. Changes in serum lipid concentrations in patients with chronic hepatitis C virus positive hepatitis responsive or non-responsive to interferon therapy. J Gastroenterol Hepatol. 2005;20:p.204–208
13.Marzouk D., Sass J., BakrI., El-Hosseiny M., et al.: Metabolic and cardiovascular risk pro le and HCV infection in rural Egypt. Gut 2007; 56: p.1105-1110
14.Kuo Y.H., Chuang T.W., Hung C.H., et al. Reversal of hypolipidemia in chronic hepatitis C patients after successful antiviral therapy. // J Formos Med Assoc. 2011;110(6):p.363-71
15.Tsimihodimos V., Mitrogianni A., Elisaf M. Dyslipidemia Associated with Chronic Kidney Disease. // Open Cardiovasc Med J. 2011; 5: p.41–48.
16.Calabresi L., Simonelli S., Conca P., et al. Acquired lecithin:cholesterol acyltransferase deficiency as a major factor in lowering plasma HDL levels in chronic kidney disease. // J Intern Med. 2015 May;277(5):p.552-61.
17.Kwan B.C.H., Kronenberg F.., Beddhu S., Cheung A.K. Lipoprotein Metabolism and lipid management in chronic kidney disease. // J Am Soc Nephrol. 2007;18:1246–1261