METABOLİK SİNRDOMLU STABİL GƏRGİNLİK STENOKARDİYASI (II-III FS) OLAN XƏSTƏLƏRDƏ ÜRƏK RİTMİNİN POZULMALARI VƏ ONLARIN MÜASİR KORREKSİYASI.

14-05-2018

Metabolik sindrom - arterial hipertoniya, abdominal piylənmə, dislipidemiya, qlükozaya qarşı tolerantlığın pozulması kimi halları özündə birləşdirərək ürək damar sistemi xəstəliklərinin yaranmasının əsas risk faktorlarını  əhatə edir.

MS-lu xəstələrdə ürək damar sistemi xəstəliklərinin əmələ gəlmə riskinin yüksək olması, iş qabiliyyətinin erkən itirilməsi, əlillik və qəfləti ölüm hallarının yüksək olması halları qeyd olunur. Bu hallar problemi səhiyyə problemindən, dövlət əhəmiyyətli məsələyə çevirməkdədir (1). Skandinaviyada aparılmış tədqiqata əsasən

(İschemic Heart Disease Risk Factor Study 2), MS –i olan xəstələrdə UİX-nin riski 8 dəfə, ÜİX-dən ölüm isə 3 dəfə daha çox olur (2).

İlk dəfə G.H.Reaven 1988-ci ildə bütün ədəbiyyat məlumatlarını analiz edərək buna metabolik sindrom adını vermişdir(3). Epidemioloji tədqiqatlar göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə orta yaşlı əhali arasında MS 10-25% arasında yayılıb. Qadınlarda MS-in rastgəlmə tezliyi menopauzadan sonra artır. ABŞ-da yetkin əhali arasında 23.7% (24% kişi, 23.4% qadın), Rusiyada isə 2004-cü ilə görə 40-55 yaşlı kişilərdə 44,4%, qadınlarda 20,8% görsənir. Avropada 40-60 mln. insan MS-dan əziyyət çəkir (4). ABŞ-da 2005-ci ildən MS ayrı nozoloji xəstəlik kimi qəbul edilib. ÜST tərəfindən MS-in müasir təbabətin ən təhlükəli  10 xəstəliyi arasında olduğu qeyd olunur (5). MS-i olan xəstələrdə ÜİX-ə 2,9-4,2 dəfə çox rast gəlinir. MS olan xəstələrdə koronar ateroskleroz daha proqressiv  gedişli olur. MS olan xəstələrdə eyni bir koronar arteriyanın bir neçə yerində zədələnməsi, MS-u olmayan xəstələrə nisbətən daha çox müşahidə olunur (7).

Stabil stenokardiyanın da rastgəlmə tezliyi yaşla əlaqədar olaraq kəskin artır: qadınlar arasında 45-54 yaşda 0,1- 8, 1% təşkil etdiyi halda, 65-74 yaşda 10-15%; kişilərdə uyğun olaraq 2-5% və 10-20% təşkil edir. Əksər Avropa ölkələrində stabil gərginlik stenokardiyasının yayılması 1 mln əhaliyə 20-40 min təşkil edir.

Stabil stenokardiya – miokardın keçici işemiyası olub, miokardın oksigenə olan tələbatının koronar qan dovranı ilə çatdırılması arasında uyğunsuzluğun baş verməsidir. Stabil gərginlik stenokardiyasının əsas əlaməti fiziki iş zamanı döş sümüyü arxasında yaranan və iş dayandırıldıqdan sonra kəsilən ağrının olmasıdır. Koronar qan dövranının vəzifəsı, miokarda lazım olan miqdarda oksigen və metabolik substratları daşımaq və maddələr mübadiləsinin son məhsullarını oradan çıxarmaqdır. Stabil gərginlik stenokardiyası zamanı bu proseslərdə pozulmaların yaranması ürək fəaliyyətinin pozulmasına səbəb olur.

Sinus düyününün qidalanması onu mərkəzindən keçən sinoatrial arteriyanın hesabına baş verir. Bu arteriya 60 % hallda sağ koronar arteriyadan, 40 % isə sol koronardan ayrılır. Bu arteriyalarda gedən işemik proseslər sonrakı gedişatda ritm pozulmalarına səbəb olur. Araşdırmalar göstərir ki, MS-li stabil gərginlik stenokardiyasının klinik gedişatında müxtəlif neyrohumoral pozulmaların əmələ gəlməsi, periferik damar müqavimətinin artması, miokardın konsentrik hipertrofiyasınin yaranması, diastolik və sistolik disfunksiyaların yaranması və s. də müxtəlif ritm pozulmalarına səbəb olur. MS-lə ritm pozulmaları arasında əlaqənin olmasını göstərən bir sıra nəşrlər vardır. Nümunə üçün K.Umetani et.al., 2007 (9) tədqiqatını göstərmək olar. Burada ürəkdə heç bir patoloji dəyişikliyi olmayan 592 nəfər müayinə olunmuşlar. Bunlardan 32 nəfərdə (5%) QF,127 nəfərdə (21%) MS rast gəlinmişdir. Bunlardan QF 20 nəfər (9%) MS-lu şəxslərdə, 12 nəfər (4%) MS olmayan şəxslərdə rast gəlinib. Buradan da görsənir ki, QF-nın əmələ gəlməsi sol qulaqcığın ölçüləri ilə əlaqəli deyil, bilavasitə MS-la əlaqəlidir.Yəni MS QF-nm əmələ gəlməsi üçün risk faktoru rolunu oynayır.

Metabolik sindromlu xəstələrdə miokardın elektrofizioloji müayinə zamanı sinus düyününün disfunksiyası, qulaqcıqarası depolyarizasiyanın dispersiyası, QT intervalının və AV düyündə refrakter keçiriciliyin uzanması müşahidə olunmuşdur (9). Mədəcik eksrasistoliyaları və MS arasında əlaqənin olmasını G.A.Bray və T.Bellander (2006) də öz tədqiqatlarında (10) qeyd etmişlər. “Circulation” jurnalında (11) çap olunmuş məqalədə müəlliflər hesab edirlər ki, qulaqcıqların səyriməsinin müalicə və profilaktikasında alınacaq effekt , MS-un kriteriyalarından olan ŞD, AH, abdominal piylənmənin müalicəsi ilə düz mütənasibdir.

Etiologiyası :

Stabil stenokardiyanın etiologiyasında MS –in diaqnostik meyarları - abdominal piylənmə, dislipidemiya, arterial hipertoniya, qlyükozaya qarşı  tolerantliğın pozulması durur. MS-li stabil gərginlik stenokardiyası zamanı ürək əzələsində mikrosirkulyasiyasının pozulması, miokardda kiçik işemik ocaqların yaranmasına bu da ürəyin oyanma, keçiriçi və ötürücü  sistemində müxtəlif növ ritm pozulmalarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Metabolik sindromun etiologiyasında isə sağlam həyat tərzinin aparılmaması, endokrin pozulmalar, stress, genetik meyllik və s. durur. Qanda triqliseridlərin miqdarının 1 mmol/l artması ÜİX riskini kişilərdə 32%, qadınlarda isə 76% artırır (12). MS nəticəsində damarlar remodelləşərək aterosklerozun və stabil gərginlik stenokardiyasının əmələ gəlməsinə səbəb olur (13). Koronar damarların mənfəzinin 50-75% aterosklerotik  daralması stenokardiyanın yaranmasına səbəb olur. Koronar ateroskleroz nəticəsində damar divarının endoteldən asılı vazodilatasiysı pozulur, lokal spazm törənir bu da miokardda xırda nekroz zonalarının yaranmasına gətirib çıxardır (14). Miokardın  işemik mənşəli ocaqli zədələnmələri həmçinin kardiomiositlərdə asidoza və hüceyrə daxili K+ ionlarının konsentrasıyasının artmasına səbəb olur. Bütün bunlar sonradan ürəyin oyanma, keçirici və ötürücü sistemini də pozaraq müxtəlif növ aritmiyaların əmələ gəlməsinə səbəb olur.

Patogenez:

Stabil  gərginlik stenokardiasını patogenezinin əsasını koronar ateroskleroz təşkil edir. Stabil gərginlik stenokardiyası miokardın oksigenə olan tələbatının artması hallarında (fiziki gərginlik, emosional stress, taxikardiya ,arterial hipertoniya, ürəyə venoz axımın artması) anginoz agrı ilə özünü biruzə verir. Patogenetik olaraq stenokardiyası olan xəstələrdə koronar çatmazlığın yaranmasının 4 əsas mexanizmi vardır (15).

1.Koronar arteriyaların aterosklerotik daralması.

2.Koronar arteriyaların spazmı.

3.Koronar arteriyaların trombozu .

4.Mikrovaskulyar disfunksiya.

MS-i olan sabit gərginlik stenokardiyalı xəstələrdə koronar damarlarda aterosklerotik zədələnmələrin əmələ gəlməsi və inkişafı daha aqressiv və çox vaxt özünü koronar damarların diffuz zədələnməsi ilə göstərir. Bunun əsas səbəbi ÜİX –i olan xəstələrdə insulinərezistentliyin birbaşa olaraq damar endotelinin disfunksiyasını və saya əzələlərinin proliferasiyasını yaratmasıdır. MS-li xəstələrdə endotelin funksiyasının pozulması UİX –nin patogenezində mühüm yer tutur. İlk dəfə olaraq 1980-ci ildə endoteldə damarları genəldən qeyri üzvi nitrat olan NO aşkar edilmişdir. NO damarları genişləndirməklə yanaşı həm də trombositlərin aqreqasiyasını və adqeziyazını azaldır. MS-li stabil gərginlik stenokardiyası olan xəstələrdə koronar damarların endotelində NO sintezi azalır bu da koronar damarların relaksasiyasının pozulmasına səbəb olur. Stabil gərginlik stenokardıyası tutması zamanı miokardın işemiyası ürək əzələsinin yiğılma gücünü azaldaraq elektrik və biokimyəvı proseslərin gedişatını pozur. Oksigen defisisiti kardiomiositlərin anaerob parçalanmaya keçməsinə,süd turşusunun yığılması-na, hüceyrədaxili asidoza və bu da energetik ehtiyyatın tükənməsinə gətirib çıxardır. Hüceyrə daxilində Na+konsentrasiyasının artması, K+ionlarının konsentrasıyasının azalmasına, nəticədə ürək ritminin və keciriciliyinin pozlmasına gətirib çıxardır.

Yanaşı olaraq MS-li stabil gərginlik stenokardiyasının patogenezinin əsasında neyrohumoral fəaliyyətin yüksəlməsi mühüm yer tutur. Simpatoadrenal (SAS) və renin-angiotenzin-aldesteron sisteminin (RAAS) aktivləşməsi qanda onların əsas təsiredici hormonları olan noradrenalin, angiotenzin II, aldesteron və s. miqdarının artmasına səbəb olur. Həmin hormonlar kardiomiositlərin hiperplaziyası, proliferasiyası, damar və ürək kameralarınin remodelləşməsində mühüm rol oynayır ki, bu da miokardın diastolik və daha sonra sistolik funksiyalarının pozulmasına səbəb olur. RAAS–ın aktivliyinin artması natrium və suyun reabsorbsiyasına, kaliumun isə ekskresiyasına səbəb olaraq hipokalemiya əmələ gətirir. Hipokalemiya isə ürək əzələsinin membranında repol-yarizasiya proseslərini pozaraq müxtəlif növ ritm pozulmalarını verir. Eyni zamanda kardiomiositlərin və damarların saya əzələlərinin hüceyrələrinin kontraktivlliyinin artması ürəyin işinin, ümumi periferik müqavimətin yüksəlməsinə səbəb olur. MS zamanı iri arteriyaların rigidliyi hesabına nəbz təzyiqi yüksək olur, normal dəqiqəlik həcm saxlanılır, periferik damar müqaviməti artır, miokard hipertrofiyaya uğrayır (24). Göründüyü kimi MS-li stabil gərginlik stenokardiyası  ürəyin struktur və funksiyalarına mənfı təsir göstərir: ürəkdə əvvəl post, daha sonra predyüklənmə artır, diastolik disfunksiyanın yaranması sol qulaqcığın ölçülərinin boyüməsinə , ritm pozulmalarına və qəfləti ölümə səbəb olur.

Klinik gedişin xüsusiyyətləri :

Araşdırmalar göstərir ki, MS-u olan xəstələrdə sabit gərginlik stenokardiyasının klinik gedişi daha ağır olur. Stabil stenokardiya adətən 3-5 dəqiqə davam edən, sakitlik halında, sublinqual nitroqliserin qəbulundan sonra bir neçə dəqiqə ərzində keçib gedən klinik sindromdur. Fiziki iş zamanı ağrının yaranmasına səbəb, oksigenə olan tələbatın armış olmasıdır. Psixoemosional gərginlik zamanı simpatoadrenal sistemin aktivliyinin artması hesabına ürək döyünmələrinin sayı artır, arterial təzyiq yüksəlir, bu da miokardın oksigenə olan tələbatını artırır və nəticədə ağrının meydana çıxmasına səbəb olur. Stabil gərginlik stenokardiyası üçün xarakter olan ağrıların uzanmış halda artması, oturmuş vəziyyətdə və ya ayağadurma halında isə keçməsidir. Buna səbəb xəstə horizontal vəziyyət aldıqda ürəyə gələn venoz dönüş artmış olur, bu da sol mədəciyin həcminin artmasına və bununla da miokardın oksigenə olan tələbatının artmasına səbəb olur. Bəzi xəstələrdə stenokardiya tutmaları ümumi zəifliklə, başgicəllənmə, qusma, tərləmə ilə müşayət olunur. Vegetativ siptomlar (tənəffüsün tezləşməsi, dəri örtüyünün avazıması, agızda quruluq) və arterial təzyiqin yüksəlməsi qeyd olunur, taxikardiya və eksrasistoliyalar meydana çixir.

MS-li stabil gərginlik stenokardiyası zamanı miokard konsentrik hipertrofiya edir. Konsentrik hipertrofiya, sol mədəciyin diastolik dolmasını pozaraq fiziki aktivlik zamanı təngənəfəslik, ortopnoe və paroksizmal yuxu təngənəfəsliyi yaradır. Bu xəstələrdə simpatik sinir aktivliyinin artması ,ürək yığılmalarının armasına (taxiaritmiyalara), prosesin sonrakı mərhələlərində daha çox paroksizmal tip qulaqcıq səyrimələrinin baş verməsinə səbəb olur (16). MS –i olan sabit gərginlik stenokardiyalı xəstələrdə miokardın ağrısız işemiyası halları daha çox müşahidə edilir. Xəstələrdə miokardın ağrısız işemiya hallarının ağrılı formalara nisbətən çox olması proqnostik cəhətdən mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Metabolik sindromun klinik əlamətləri olan II-III FS gərginlik stenokardiyalı xəstələrdə piylənmə dərəcəsinin artması ilə aterogen lipidlərin artması düz mütənasibdir. Bu xəstələrdə sol mədəciyin son diastolik ölçüsünün, son diastolik həcminin artması miokardda mikrosirkulyator damar şəbəkəsinin sıxılmasına və nəticədə stenoz olan koronar damar mənfəzində miokardın perfuziyasının pozulmasına gətirib çıxardır. Sol mədəciyin hipertrofiyası, sol qulaqcığın dilatasıyası, diastolik disfunksiyasınin olması ürəyin oyanıqlıq, keciricik sistemlərinə təsir edərək səyrici aritmiya, xüsusən mədəcik mənşəli ektopik ritmlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Həmçinin repolyarizasiya proseslərinin pozulması EKQ –də QT intervalının uzanmasına səbəb olur (17). MS-li stabil gərginlik stenokardiyalı xəstə-ərdə qəfləti ürək ölümün 7-40 dəfə artıq rast gəlməsi bununlarla əlaqəli olduğu düşünülür.

Diaqnostika :

Stabil gərginlik stenokardiyası zamanı anginoz ağrının yaranmasına səbəb miokardın oksigenə olan tələbatının artmasıdır. Stenokardik tutma zamanı taxikardiya, ekstrasis-toliya, qulaqciqların fibrilyasıyası, AV keçiriciliyin pozulması halları qeyd olunur.

Stenokardiya zamanı EKQ-nin işemik tutma zamanı aparılması daha informativ olur. ST seqmentinin geridönən depressiyası ÜİX –ni təsdiqləyir. Həmçinin T dişinin dəyi-şiklikləri – yastılaşması , ikifazalı olması, inversiyası, hündür giqant olması kimi qeyri- spesifik dəyişiklikləri qeyd olunur. Ürək fəaliyyətinin sutkalıq monitorlanması agrısız işemiya epizodlarının aşkar olunmasına da imkan verir. MS-li stabil gərginlik stenokardiyası olan xəstələrdə ritm pozulmalarının diaqnostikasını aparmaq üçün xəstədən anamnestik məlumatların toplanması, antropometrik ölçülərin aparılması (bədən çəkisinin, boy, bel çevrəsinin ölçülməsi) laborator, biokimyəvi muayinələr, AT ölçülməsi, EKQ, Exo-KQ, Xolter muayinəsi, fiziki yük sinağının aparılması zəruri sayılır (26). MS-un diqnostikasında 5 meyardan istifadə olunur (6). Əgər xəstədə aşağıda göstərilən 5 meyardan 3-ü varsa onda həmin xəstələrə MS diaqnozu qoymaq olar.

1.Abdominal piylənmə (Bel çevrəsi K>102sm , Q>88sm)

2.Arterial hipertoniya (Sistolik>130 mm c. süt, Diastolik>85 mm c. süt)

3.Triqliseridlərin yüksəlməsi (TQ>1,69 mmoll).

4.Yüksək sıxlıqlı lipoproteidlərin səviyyəsinin aşağı olması (K>1,04mmoll, Q>1,29mmoll).

5.Səhər ac qarnına qlyukozanın miqdarının yüksək olması (>6,1mmol Həmçinin 

Fiziki yük zamanı ST-seqmentinin depressiyası stress testin müsbət qiymətləndirilməsinə əsas verir. ÜİX diaqnozunun qoyulmasında fiziki yük sınağının həssaslığı və spesifikliyi uyğun olaraq 68% və 77% göstərilir.

EKQ Holter monitoru – 12 kanallı sutkaliq  EKQ müşahidəsi metodunun köməyi ilə stenokardiya tutmalarını, simptonsuz işemiyanı, müxtəlif ritm və keçiricilik pozulmalarını aşkar etmək mümkündür .

EXO-KQ müayinəsi zamanı standart metodikaya əsasən son diastolik ölçü, son sistolik ölçü, mədəciklərarası çəpərin qalınlığı, sol mədəciyin arxa divarının qalınlığı təyin olunur. Sol mədəciyin atım fraksiyası, diastolik və sistolik disfunksiyanın olması müəyyən olunur.

Müalicə:

MS-lu stabil gərginlik stenokardiasının gedişatında müxtəlif ritm pozulmalarının qarşısını almaq üçün müalicə bir neçə istiqamətdə aparılmalıdır. Müalicə etiotrop, simptomatik və patogenetik xarakter daşıyır. MS –i olan sabit gərginlik stenokardiyalı (II-III FS) xəstələrin müalicəsi əsasən aşagıdakı istiqamətlərdə aparılır:

1Stenokardiya tutmalarının azaldılması.
2.Arterial təzyiqin normallaşdırılması.
3.Dislipidemiyanın qarşısının alınması.
4.Qanda qlyükozanın səviyyəsinin normallaşdırılması.
5.Laxtalanmanın və qanın fibrinolitik aktivliyinin tənzimlənməsi.
6.Bədən çəkisi indeksinin normallaşdırılması.
7.Fiziki yükə tolerantlığın artırılması.
8.Ritm pozulmalarının qarşısının alınması.
9.Xəstəliyin proqnozunun yaxşılaşdırılması.

Xəstəliyin müalicəsində medikamentoz müalicənin aparılmasının əsasında koronar qan dövranının yaxşılaşdırılması durur. Bunun üçün aşağıdakı müalicə metodlarından istifadə edilir:

1.Antianginal.

2.Hipolipidemik.

3.Antitrombositar.

4.Sitoprotektorlar.

5.Sol mədəciyin disfunksiyasının profilaktikası və müalicəsi

MS olan stabil gərginlik stenokardiyalı xəstələrə bədən çəkisini azaltmaq üçün aşağı kalorili pəhriz, fiziki aktivliyin artırılması tələb olunur. BÇİ – nin 30 kqm2 –dan çox olması hallarında bədən çəkisini azaldan preparatlardan da istifadə edilir. Bunlara subitramin və orlistat aiddir. Subitramin simpatomimetik aktivliyə malik olan mərkəzi mənşəli iştahanı azaldan preparatdır. Orlistat isə bağırsaqlarda yağların parçalanaraq sorulmasının qarşısını alır.

MS-i stabil gərginlik stenokardiyalı xəstələrdə karbohidrat mübadiləsinin pozulmasını azaltmaq üşün birinci seçim preparatı metformin hesab olunur. Bu preparat toxumaların insulinə həssasliğını artırmaqla, hiperinsulinemiyanı azaldır, bədən çəkisinin və AT-in azalmasına səbəb olur, lipid mübadiləsinə , ilk növbədə TQ –in səviyyəsinə müsbət təsir göstərir( 20).

Kalsium kanalı blokatorları – koronar arteriyaları genişləndirərək koronar qan axımınını artırır, miokardın oksigenə olan təlabatını azaldır, arterial təzyiqi salaraq miokardın yığılmasında azalma yaradır. Verapamil və diltiazem neqativ inotropik təsirə malik olub, AV keçiriciliyini yavaşıdır. Dihidropiridinlər (nifedipin, korinfar) sürətli vazodilatator təsiri gostərərək hipotoniya yaradır bu da simpatik stimulyasiyaya səbəb olaraq ürək döyünmələrin sayını artırır.

Antihipertenziv preparatlardan  AÇF ingibitorları  (Enalapril, Lizinopril), Ca antoqonistləri (Amlodipin) və imidazolin reseptoru blokatorlarından (Moksonidin) istifadə edilir (22). Həmçinin MS-un müalicəsində metabolik neytrallığa malik olan antihipertenziv dərmanlardan istifadə olunmalıdır. Bunlara diuretiklərdən indapamid, b-adrenoblokatorlardan yüksək selektivliyə malik nebivalol və bisoprolol, həmçinin a1- adrenoblokator xususiyyətə malik olan karvedilol aiddir. Bunlar həmçinin toxumaların insulinə həssaslığını artırırlar.

MS-u olan stabil gərginlik stenokardiyalı xəstələrdə hipolipidemik preparat kimi statinlər daha çox istifadə olunur. Satinlər qanda aterogen təsiri olan ASLP və TQ –in miqdarını aşagı salmaqla yanaşı, antiaterogen təsiri olan YSLP –in miqdarını artırırlar. Statinlərin yanaşı olaraq iltihab əleyhinə, endotelin disfunksiyasını yaxşılaşdırmaq, aterosklerozun klinik gedişini sabitləmək xüsusiyyətləri də vardır (23). Stabil gərginlik stenokardiyasını müalicəsində seçim preparat olaraq yüksək selektiv b-blokatorlardan istifadə olunur. (25) Bu preparatlar mənfi inotrop təsir göstərməklə miokardın oksigenə olan tələbatını azaldır, diastola müddətini artırır.  B-adrenoblokatorların istifadəsi simpato-adrenal və renin-angiotenzin-aldesteron sisteminin aktivliyini azaldaraq, aritmiya hallarının qarşısının alınmasına səbəb olur. Lakin preparat yaşlı insanlarda və sinus düyününün zəifliyi, av keçiriciliyin pozulması olan xəstələrdə ehtiyyatla istifadə edilməlidir.

Antianginal preparat kimi nitro preparatlarından isifadə edilməsi, son diastolik həcmi və son diastolik  təzyiqi aşağı salmaqla koronar qan dövranını yaxşılaşdırır. Bu da ürəyin remodelləşməsi proseslərini ləngidir.

Stabil gərginlik stenokardiyasının müalicəsində istifadə edilən antitrombositar preparatlar içərisində “qızıl standart“ asetilsalisil turşusudur. Aspirin ürək –damar sistemi xəstəliklərindən ölüm hallarını 23 % azaldır(19).

MS olan stabil gərginlik stenokardiyalı xəstələrdə xroniki işemiya ilə əlaqədar olaraq kardiomiositlərdə mübadilə proseslərini  yaxşılaşdırmaq  məqsədi ilə son illər sitoprotektorlardan geniş istifadə olunur. Trimetazidin yeganə bir metabolik preparatdır ki, Avropa Kardiologiya Cəmiyyəti tərəfində stenokardiyalı xəstələrin kompleks müalicəsində tövsiyyə edilir.

MS-li stabil gərginlik stenokardiyasının ağırlaşmalarından olan müxtəlif ritm pozulmalarının yaranması təqdirdə əsas xəstəliyin müalicısi ilə yanaşı olaraq antiaritmik dərmanlar təyin olunur. Nəzərə almaq lazımdır ki, aritmiyaların müalicəsində istifadə olunan bütün dərmanlar ürəyin avtomatizm qabiliyyətini azaldır, keçiricilik qabiliyyətinə isə ləngidici təsir göstərirlər. Bu dərmanlar kardiomiositlərin transmembran ion axınlarına (Na+,K+,Ca 2+və s.) təsir edərək, fəaliyyət potensialının xüsusiyyətlərini dəyişdirə bilirlər.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES:

 

1. Чазова И. Е., Мычка В. Б. Метаболический синдром. 2004

2. Butler J., Rodondi N., Figaro K. Metabolic Syndrome and the risk of cardiova-scular disease in older adults // J. Am. Coll. Cardiol., 2006, 47(8), p.595-602

3. Reavean G. Dиet and Syndrome X // Curr Atheroscler Rep. – 2000 Nov; 2 (6): P.503-507.

4. Kagan A. The Framingham Study: a perspective study of coronary heart disease/ Federation proceedings/-1962.-Vol.21-р.52-57.

5. Мамедов М. Н., Перова Н., Косматова О. и др. Перспективы коррекции проявлений метаболического синдрома: влияние сочетанной гипотен-зивной и гиполипидемической терапии на уровень суммарного коронарного риска и тканевую инсулинорезистентность. Кардиология, том 43 № 3, 2003, стр. 13-19.

6. Daşdəmirov R.L. Metabolik sindrom və ürək-damar sistemi xəstəlikləri. Bakı-2015.

7. Еvans R.M.,Barish G.D.,Wang Y.U.PPars and the complex journey to obesity.Nat Med 2004;10:355-361.

8. Standl E. Aetiology and consequences of the metabolic syndrome. // Eur. Heart J., 2005; 7(D), p. 10-13

9 .Umetani K.,Kodama Y., Nakamura T.et al. High Prevalence of  Paroxysmal Atrial Fibrillation and/or Atrial Flutter in Metabolic Syndrome. // Circ.J 2007;71:252-255.

10. Вгау G.A., Bellander T. Epidemiology, trends and morbidities of obesity and the metabolic syndrome. // Endocrine 2006; 29(1): 109-117.

11. Nguyen J.T., Benditt D.G. Atrial  Fibrillation Susceptibility in Metabolic Syndrome.Symply the Sum of its Parts.  Circulation 2008;117:1249-1251

13. Амосова, Е.Н., Шпак, Я.В., Диастолическая и систолическая сердечная недостаточность: попытка сравнительного анализа клинических харак­теристик, ремоделирования левых отделов сердца и качества лечения // Украинский терапевтический журнал, 2005, № 4, стр. 4-7

14. Ивашкин В.Т., Драпкина О.М. Дорнеева О.Н. Клинические варианты метабо-лического синдрома. М:OОО. Издательство «Медицинское информационное агентство.»2011.С.220.

15. Ройтберг Г.Е., Струтынский А.В. Внутренние болезни сердечно-сосудистая система. М., 2007

16. Окороков, А. Н. Диагностика болезней внутренних органов: Т. 6 Диагностика болезней сердца и сосудов. – М.: Мед. литература, 2002. – 464 c

17.“Management of stable angina”, a national clinical guideline, SIGN-2007, www.sign.ac.uk 3.

18. Lakka HM, Laaksonen DE, Lakka TA, et al. The metabolic  syndrome and total cardiovascular disease mortality in middle –aged men. JAMA 2002 Dec 4; 288 (21): 2709–16

19. Ryden L., Standi E. Diabetes, Pre-diabetes and Cardiovascular Diseases.  EHJ,2007;28:88-136.

20. “Диагностика и лечение стабильной стенокардии”, Всероссийское научное общество кардиологов, Москва, 2008

21. Stein EA, Lane M, Laskarzewski P. Comparison of statins in hypertriglyceridemia. // Am J Cardиol 1998; 81: 66B–9.

22. Рекomендации Европейского Общества Кардиологов, 2003

23. Васляева, С. Н., Люсов, В. А., Цыганкова, О. В. и др. Безболевая ишемия миокарда: патогенетические и патофизиологические механизмы. Традиционные и метаболические аспекты терапии // Российский кардиологический журнал.-2004.-№ 4.-С. 74-83.

24. Карпов, Ю.А., Померанцев, Е.В., Шиблева, В.В. Сопоставление данных суточного мониторирования ЭКГ и состояния коронарного русла у больных с различными вариантами течения нестабильной стенокардии // Кардиология.-1992.-№ 3.-С. 7-10.