SAĞLAMLIQ

YARASAĞALDICI TƏSİRƏ MALİK BİTKİ KOMPLEKSİNDƏN ALINAN MAYE EKSTRAKTIN BƏZİ KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ

24-01-2019

Müxtəlif etiologiyalı zədələnmələr zamanı itirilmiş dəri örtüyünün bərpasında, dəri iltihabında, yaraların müalicə və profilaktikasında fitopreparatlardan son zamanlar geniş istifadə olunur. Fitopreparatların üstünlüyü, onların yumşaq təsirli olması və az toksikliyi ilə izah olunur ki, bu da onların nəzərə çarpmayan yan təsir olmadan bir çox xəstəliklərin uzun müddətli profilaktika və müalicəsi üçün istifadəsinə imkan verir.

Tədqiqatımızın obyekti yarasağaldıcı bitkilər (sarımsaq soğanağı, biyan kökü, ikievli gicitkən yarpaqları, dazıotu otu, atşabalıdı toxumu, əzvay yarpaqları) olmuşdur. Bu bitkilər uzun illərdir ki, bakterisid, yarasağaldıcı, iltihab əleyhinə vasitə kimi istifadə olunur [1, 2, 5, 6, 7, 9, 10]. Atşabalıdı bitkisi isə angioprotektor effektə malik olduğundan, dəri örtüyünün yara prosesinin müalicəsində kompleks yanaşmanı təmin edə bilər [8]. Bu bitkilərin geniş farmakoloji təsir spektri onların tərkibində olan bioloji fəal maddələrin kompleksi ilə izah olunur ki, bu da əsas keyfiyyət göstəricilərindən biridir.

Tədqiqatın məqsədiyarasağaldıcı və iltihabəleyhinə təsirə malik bitki komleksindən alınan maye ekstraktın bəzi keyfiyyət göstəricilərini öyrənməkdən ibarətdir.

Material və metodlar.Tədqiqat  məqsədilə yarasağaldıcı təsirə malik bitki kompleksindən perkolyasiya üsulu ilə alınan maye ekstraktlardan istifadə olunmuşdur. Ekstraktlarda saponinlərin müəyyən edilməsi nazik təbəqədə xromatoqrafiya üsulu ilə (silufol-254 lövhə, həlledici sistemi: xloroform-metanolsu 26:14:3; aşkarlayıcı: 25%-li fosforvolfram turşusunun spirtli məhlulu), flavonoidlərin müəyyən edilməsi  kağız xromatoqrafiyası üsuli ilə (həlledicilər sistemi: n-butil spirti-sirkə turşusu-su 4:1:5; aşkarlayıcı: natrium-hidroksidin 95%-li spirtdəki 5%-li məhlulu; maye ekstraktlarda quru qalığın miqdarı və sıxlıqları isə Rusiya Federasiya-sının XII DF-ə əsasən aparılmışdır [3, 4].

Reagent və məhlullar.

rutin standartı; qlisirrizin standartı; 25%-li fosforvolfram turşusunun spirtli məhlulu; xloroform; metil spirti; etilasetat; n-butil spirti;

Avadanlıq. Perkolyator; analitik tərəzi; su hamamı quruducu şkaf; çini kasa

Quru qalığın təyini:

Maye ekstraktdan 5 ml götürülür, çəkisi əvvəlcədən məlum olan çini kasacığa yerləşdirilir və su hamamı üzərində quru qalıq alınana qədər buxarlandırılır. Alınan qalıq quruducu şkafda 100-105 °C-də 3 saat müddətində qurudulur. Quru qalığın miqdarı aşağıdakı düsturla hesablanmışdır:

 

C₁ % = ·100 = 10%   

C₂ % = ·100 = 14%   

Beləliklə, çıxarışlarda quru qalığın miqdarı uyğun olaraq 10% və 14% təşkil etmişdir.

Saponinlərin keyfiyyət təyini.

Tədqiq olunan estraktda saponinlərin eyniliyini təyin etmək üçün nazik təbəqəli xromatoqrafiya (NTX) vasitəsilə “Silufol 254” lövhələrindən istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. “Silufol” lövhənin üzərinə start xəttinə mikropipet vasitəsilə alınan çıxarışdan 0,05 ml əlavə edilir və xloroform-metanol-su (26:14:3) həlledicilər sistemində xromatoqrafiyaya aparılır. Nümunələr qoyulmuş lövhə əvvəlcədən 24 saatdan az olmayaraq doydurulmuş xloroform-metil spirti-su həlledicilər qarışığı olan kameraya yerləşdirilir. 4 saat saxlanılır. Həlledici sistemin qalxma hündürlüyü (front xətti) 7,7 sm təşkil etmişdir. 5 dəq havada qurutduqdan sonra 25%-li fosforvolfram turşusunun spirtli məhlulu ilə çilənir və 105-110⁰C-də 5-7 dəqiqə qızdırılır. Bənövşəyi çəhrayı rəngli bir ləkə müşahidə olunur. Standart nümunə istifadə etməklə bizdə olan saponinin qlisirrizin turşusu olduğunu müəyyən etdik. Qlisirrizin standartının və n-butanollu çıxarışda olan triterpen saponinin Rf-ləri üst-üstə düşür (Rf=0,52).

Aparılan keyfiyyət analizi nəticəsində tədqiq olunan xammalda qlisirrizin turşusunun olması müəyyən edilmişdir.

Flavonoidlərin keyfiyyət təyini. 1:1 nisbətində bitki qarışığından  maye ekstrakt alınır, süzülür, sulu qalığa qədər buxarlandırılır. Sulu qalıq ardıcıl olaraq xloroform, etilasetat və n-butil spirti ilə bir neçə dəfə ekstraksiya olunaraq işlənilir. Etil asetatlı çıxarış həlledici qovulduqdan sonra Filtrak F№5 kağızı üzərində nümunələr qoyulur (standart nümunə kimi rutindən istifadə olunur) və xromatoqrafiya aparılır. n-butil spirti-sirkə turşusu-su (4:1:5) həlledicilər sistemi olan kameraya yerləşdirilir. Artan üsulla xromatoqrafiyalaşdırılır. 24 saat saxlanıldıqdan sonra kameradan götürülür. Həlledici sistemin qalxma hündürlüyü (front xətti) 23 sm təşkil etmişdir. Quruducu şkafda 30-40⁰C-də 10 dəq qurudulur, lövhə natrium-hidroksidin 95%-li spirtdəki 5%-li məhlulu ilə işlənilir, 105 ⁰C-də 5 dəq saxlanılır və UB işıqda baxılır [ ]. Bu zaman Rf-ləri 0,91 və 0,56 olmaqla iki maddəni, flavonoidi standart nümunə istifadə etməklə identifikasiya etmək mümkün olmuşdur. Bu maddələrdən Rf-i 0,91 olan maddə apigenin, Rf-i 0,56 olan maddə isə rutindir. Çıxarışda yuxarıda adı çəkilən iki maddədən başqa (identifikasiya olunmayan) daha 4 maddə nisbətən az müşahidə olunmuşdur. Bu maddələrdən 4-ü də ultrabənövşəyi şüalarında tünd sarı rəngdə izlənilmişdir. Onların Rf-ləri: 0,16; 0,24; 0,29 və 0,39-dur. Bu maddələrin standart nümunələri olmadığı üçün identifikasiyalarını aparmaq mümkün olmamışdır.

Tədqiqatın nəticələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

“Şahid”lərlə aparılan xromatoqrafik analizin nəticələrini ədəbiyyat məlumatları ilə müqayisə etməklə aşağıdakı nəticəyə gəlinmişdir:

I maddə - (Rf=0,91) – apigenin (flavon)

II maddə - (Rf=0,56) – rutin (flavonol)

III maddə (Rf=0,16)

IV maddə (Rf=0,24)

V maddə  (Rf=0,29)

VI maddə (Rf=0,39)

Cədvəl  1

Ləkələrin sıra sayı	Rf-lərin qiyməti	Reaktivlərlə işlədikdə ləkələrin rənglənməsi
		UB-işıq	NH3	AlCl3	FeCl3	Na2CO3
1	0,91	sarı	parlaq sarı	sarı	Qonur	Narıncı
2	0,56	tünd sarı	sarı	sarı	bənövşəyi	Sarı
3	0,16
4	0,24
5	0,29
6	0,39

Maye ekstraktın flavonoid tərkibinin xromatoqrafik analiz vasitələ keyfiyyətinin təyini

Sistem: n-butanol-sirkə turşusu-su (4:1:5)

 

Nəticə. Beləliklə aparılan keyfiyyət analizi nəticəsində tədqiq olunan çıxarışda apigenin və rutin flavonoidlərinin olduğu müəyyən edilmişdir.

 

ƏDƏBİYYAT- ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Кяримов Й.Б., Сцлейманов Т.А., Исайев Ж.И., Хялилов Ж. Фармакогнозийа, Бакы, 2010, 741 с.
2.Tağıyev S. Ə., Zeynalova S. K., Əliyev M. N. Ekstragentin təbiətinin sarımsağın (Allium sativum L.) antimikrob fəallığının dəyişməsinə təsirinin öyrənilməsi // Azərbaycan Əczaçılıq Jurnalı, 2005, №2, s.43-45.
3.Государственная Фармакопея Российской Федерации: сборник. Вып. 1 / М-во здравоохранения и соц. развития РФ. 12-е изд. М.: Изд-во НЦ экспертизы средств мед. применения, 2007. 696 с.
4.Государственная фармакопея СССР: в 2 ч. 11-е изд., доп. М.: Медицина, 1987-1989.
5.Евдокимова О. В. Разработка и валидация методики количественного оп- ределения суммы флавоноидов в листьях крапивы // Актуальные пробле- мы создания новых лекарственных препаратов природного происхожде- ния: материалы 10 Международного съезда Фитофарм 2006. СПб., 2006. с. 71-75.
6.Зариков, П. С. Ранозаживляющая активность геля солодки / П. С. Зариков, И. П. Караткова // Фармация. 2006. № 1. С. 43-45.
7.Кабишев, К. Э. Фитопрепараты в дерматологической практике / К. Э. Кабишев // Вестн. ВГУ. Серия. Химия. Биология. Фармация.  2005.  № 1. с. 189-204.
8.Камова, Н. Н. Разработка состава и технологические исследования гелей венотонизирующего действия с фитокомпози-цией каштана конского, арники горной, ореха черного : автореф. дис. … канд. фармацевт. наук: шифр специальности 15.00.01 / Н. Н. Камова. Пятигорск, 2006. 24 с.
9.Киселева, Т. Л. Крапива двудомная: возможности медицинского применения // Фарматека.  2010. № 1. с. 62-63.
10.Лежнева, Л. П. Теоретическое и экспериментальное обоснование возможности применения крапивы двудомной в практической медицине. Пятигорск, 2010. 100 с.