TSİKLOPENTANON VƏ ONUN BƏZİ BİRLƏŞMƏLƏRİNİN ANTİMİKROB FƏALLIĞININ ÖYRƏNİLMƏSİ

11-01-2019

Antimikrob kimyəvi preparatlar, təyinatından asılı olaraq, dezinfeksiyaedici, antiseptik və kimyəvi terapevtik preparatlara bölünür. Dezinfeksiyaedici və antiseptik preparatlar bütün mikroorqanizmlərə məhvedici təsir göstərdiyindən onları seçici olmayan antimikrob preparatlar da adlandırırlar [1,2]. Bu preparatlar yoluxucu xəstəliklərin müalicəsində - kimyəvi terapiyada geniş istifadə edilir. Bütün bunları nəzərə alaraq bir sıra kimyəvi maddələr-həm sərbəst halda həm də onlarn müxtəlif məhlullarından istifadə edilir [3,4]. Belə maddələrdən biri də tsiklopentandır. Tsiklopentan (pentametilen) bir alisiklik hidrokarbondur. Kimyəvi formula - C₅H₁₀  [5,6].

Tsiklopentan normal şəraitdə, kerosin qoxusu olan rəngsiz bir mayedir, 20°C-də sıxlıgı 0.745 q/sm3-dir. +49.3°C-də qaynayır, 93.9°C-də əriyir. Suda həll olmur, üzvi həlledicilərlə yaxşı qarışır(məsələn, etanol ilə) [7].

Tsiklopentanı əldə etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edilir: yağın distillə edilməsi, tsiklopentadienin hidrogenləşdirilməsi, 1,5 dibromopentanın qızdı-rıldığı zaman maqnezium metal və ya sink ilə reaksiyası və s.

Siklopentanı almaq üçün əsas üsul isə siklopentanonu reduksiya etməkdir [6,7].

İşin məqsədi: təqdim olunmuş kimyəvi maddələrin təsir mexanizminin öyrənilməsidir.

Material və metodlar:yeni sintez olunmuş 6 fərqli tərkibə malik olan maddə antimikrob təsir mexanizminin öyrənilməsi üçün təqdim edilmişdir. Təqdim edilən maddələrdən 3-ü spirtli, 3-ü isə yağlı məhlul şəklində olmuşdur.

Kafedrada bu maddələrin antibakterial və antifunqal xüsusiyyətləri müqayisəli şəkildə öyrənilmişdir. Bu xassələri öyrənmək üçün test kultura kimi ümumi qəbul olunmuş qayda üzrə irinli-iltihabi proseslərin əsas törədicilərindən olan Qram müsbət bakteriyaların nümayəndəsi kimi Staphylococcus aureus (qızılı stafilokoklar), Qram mənfi bakteriyalardan Esherichia coli (bağırsaq çöpləri), piqment əmələ gətirən Qram mənfi bakteriyalardan Pseudomonas aeruginoza (göy-yaşıl irin çöpləri), göbələklərin nümayəndəsi kimi mayayabənzər göbələklərdən olan Candida albicans (kandida) götürülmüşdür.

Təqdim edilən maddələrin təsir mexanizminin öyrənilməsi üçün 2 üsuldan: disk-diffuziya və durulaşma üsullarından istifadə edilmişdir.

Disk-diffuziya üsulunda mikroorqanizmin sutkalıq kulturasından, 1 ml-də 1 mld mikrob hüceyrəsi olan suspenziya hazırlanır, yəni steril fizioloji məhlul üzərinə bakterioloji ilgəklə, çəp aqar səthində olan sutkalıq mikrob kulturasından azacıq götürülüb suspenziya hazırlanır və standartla uyğunlaşdırılaraq 1 ml-də 1 mld mikrob hüceyrəsi olan həddə çatdırılır. Sonra içərisində ƏPA (Ətli-peptonlu aqar) və Saburo aqarı olan Petri kasalarına ayrı-ayrı mikrob suspenziyası tökülür. Kasalar astaca elə tərpədilir ki, suspenziya hər tərəfə eyni dərəcədə yayılsın. Bundan sonra artıq qalan suspenziya pipetka vasitəsilə sorulub dezinfeksiya edici məhlulun içərisinə atılır. Kasalar məhlulun bir qədər quruması üçün 10 dəq 37°C temperaturda saxlanılır. Bundan  sonra kasalar termostatdan çıxarılır və əvvəlcədən təqdim edilən məhlulda 3-5 dəqiqə müddətində isladılmış steril disklər mikrob əkilmiş qidalı mühitin səthinə düzülür, üstündən pinsetlə yavaşca azacıq basılır ki, disklə yaxşı islansın. Hər bir kasaya kontrol olaraq spirtli məhlullar üçün etil spirtində və yağlı məhlullar üçün steril vazelin yağında isladılmış disklər yerləşdirilmişdir. Kontrol maddələr K olaraq işarələnmişdir. Bundan sonra ƏPA-lar 37°C temperaturda, Saburo mühitindəki əkmələr isə 28°C temperaturda 24-48 saat müddətinə termostata qoyulur. Disklər islandıqca oraya hopdurulmuş maddə aqara diffuziya edir və mikrobu öldürür. 24-48 saat sonra kasalar termostatdan çıxarılır və nəticələr qeyd olunur.

Maddə1

Tsiklopentanonla etilenqlikolun asetatı (spittli ekstrakt)   

Staphylococcus aureus- 20 mm

Esherichia coli –21mm

Pseudomonas aeruginoza - 16 mm

Candida albicans –18 mm

Kontrol –12 mm

Maddə 2

Tsikloheksanonla etilenqlikolun asetatı (spirtli ekstrakt)

Staphylococcus aureus  - 12 mm Esherichia coli – 13 mm

Pseudomonas aeruginoza - 13 mm

Candida albicans –14 mm

Kontrol – 12 mm

Maddə 3

Tsiklopentanonla 1,2 propilenqlikolun asetatı (spittli ekstrakt )

Staphylococcus aureus - 18 mm Esherichia coli –21mm

Pseudomonas aeruginoza - 5 mm

Candida albicans – 15  mm

Kontrol – 12 mm

Maddə 4

Tsiklopentanon etilenqlikol asetat (yağlı məhlul)

Staphylococcus aureus  - 0 mm

Esherichia coli –0 mm

Pseudomonas aeruginoza - 0 mm

Candida albicans –0mm

Kontrol – 10 mm

Maddə 5

Tsikloheksanonla etilenqlikolun asetatı (yağlı məhlul)

Staphylococcus aureus -  0 mm

Esherichia coli –0 mm

Pseudomonas aeruginoza –0 mm

Candida albicans –0 mm

Kontrol – 10 mm

Maddə 6

Tsiklopentanonla 1,2 propilenqlikolun asetatı (yağlı məhlul)

Staphylococcus aureus  - 0 mm

Esherichia coli - 0-mm

Pseudomonas aeruginoza – 0 mm

Candida albicans –0 mm

Kontrol – 10 mm

Qeyd: Rəqəmlər mikrobsuz zonaların diametrini mm-lərlə göstərir. Bütün təcrübələr 3-5 dəfə təkrarlanmışdır (şəkil 1) .

Daha sonra isə, bu maddələrin antimikrob xüsusiyyətləri seriyalarla durulaşdırılma üsulu ilə öyrənilmişdir. Bu məqsədlə hər bir mikrob kulturası üçün 4

 

Şəkil 1

Cədvəl  № 1.

 

Test-kultura	Ekspozisiya müddəti(dəq)		Tədqiq olunan maddə
			1							2						3
Staphylococcus aureus	10		-		-		+		+	-	-		-		-	-		-		+		+
	20		-		-		+		+	-	-		-		+	-		-		+		+
	40		-		-		+		+	-	-		-		+	-		-		-		+
	60		-		-		+		+	-	-		-		+	-		-		-		-
	2 saat		-		-		-		+	-	-		-		-	-		-		-		-
	3 saat		-		-		-		+	-	-		-		-	-		-		-		-
	4 saat		-		-		-		+	-	-		-		-	-		-		-		-
	6 saat		-	-		-		-		-	-	-		-		-			-		-		-
Esherichia coli		10	-	-		+		+		-	-	+		+			-		-		+		-
		20	-	-		+		+		-	-	+		+			-		-		+		-
		40	-	-		+		+		-	-	+		+			-		-		-		-
		60	-	-		+		+		-	-	-		+			-		-		-		-
		2 saat	-	-		+		-		-	-	-		+			-		-		-		-
		3 saat	-	-		-		-		-	-	-		+			-		-		-		-
		4  saat	-	-		-		-		-	-	-		+			-		-		-		-
		6 saat	-	-		-		-		-	-	-		+			-		-		-		-
Pseudomonas aeruginoza		10	+	+		+		+		+	+	+		+			+		+		+		+
		20	+	+		+		+		+	+	+		+			+		+		+		+
		40	+	+		+		+		+	+	+		+			+		+		+		+
		60	+	+		+		+		+	+	+		+			+		+		+		+
		2 saat	+	+		+		+		+	+	+		+			+		+		-		+
		3 saat	-	+		+		+		+	-	+		-			+		-		-		+
		4 saat	-	-		-		-		-	-	-		-			-		-		-		-
		6 saat	-	-		-		-		-	-	-		-			-		-		-		-
Candida albicans		10	-	-		-		+		-	-	-		+			-		-		-		+
		20	-	-		-		+		-	-	-		+			-		-		-		+
		40	-	-		-		+		-	-	-		+			-		-		-		+
		60	-	-		-		+		-	-	-		-			-		-		-		-
		2 saat	-	-		-		+		-	-	-		-			-		-		-		-
		3 saat	-	-		-		+		-	-	-		-			-		-		-		-
		4 saat	-	-		-		+		-	-	-		-			-		-		-		-
		6 saat	-	-		-		-		-	-	-		-			-		-		-		-

Qeyd: 1,2,3,4- 1:100, 1:200, 1:400, 1:800 göstərir; “+” tam bitməni göstərir; “-” bitmənin olmamasını göstərir.

 

Şəkil 2

Cədvəl № 2.

 

Test-kultura

Ekspozisiya müddəti(dəq)

Tədqiq olunan maddə

4

5

6

Staphylococcus aureus

10

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

20

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

40

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

60

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

2 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

3 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

4 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

6 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Esherichia coli

10

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

20

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

40

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

60

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

2 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

3 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

4 saat

-

-

-

-

+

+

+

+

+

+

+

+

6 saat

-

-

-

-

+

+

+

+

+

+

+

+

Pseudomonas aeruginoza

10

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

20

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

40

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

60

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

2 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

3 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

4 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

6 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Candida albicans

10

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

20

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

40

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

60

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

2 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

3 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

4 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

6 saat

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

 

ədəd steril sınaq şüşəsi götürülmüşdür. 1-ci və 2-ci sınaq şüşəsinə 1 ml müayinə olunacaq maddə tökülmüş, 2-cidən başlayaraq sınaq şüşələrinin hər birinə spirtli məhlullar üçün 1ml steril distillə edilmiş su, yağlı məhlullar üçün isə 1ml steril vazelin yagı əlavə edilmişdir. Sonra 2-cidən 1 ml götürüb 3-cü sınaq şüşəsinə, 3-cüdən 4-cüyə, 4-cüdən isə 1 ml qarışıq götürüb kənara atılır. Beləliklə, sınaq şüşələrində tədqiq olunacaq yeni maddələr 1:100 (1), 1:200 (2), 1:400 (3), 1:800 (4) nisbətlərdə durulaşdırılmış olur. Durulaşdırılma aparıldıqdan sonra Paster pipetkası ilə, 1ml-də 500 mln mikrob hissəciyi olan mikrob suspenziyasından hər bir sınaq şüşəsinə 1 damla əlavə edilmişdir. Sonra 10 dəqiqəlik ekspozisiyadan, 20 dəqiqəlik, 40 və 60 dəqiqəlik, 2 saat, 3 saat, 4 saat, 6 saat ekspozisiyalardan sonra hər bir sınaq şüşəsindən Petri kasalarındakı qidalı mühit səthinə kultivasiya aparılmışdır. Əkmələr göbələklər üçün 28⁰C dərəcəli termostatda 48 saat, bakteriyalar üçün 37⁰C-də 24 saat saxlanıldıqdan sonra nəticələr qeyd edilmişdir.(cədvəl1və2)

Nəticə: Kafedraya təqdim edilən 6 maddədən 3-ü (spirtli məhlullar) maddə

1 -  tsiklopentanonla etilenqlikolun asetatı (spittli ekstrakt) maddə

2 - tsikloheksanonla etilenqlikolun asetatı (spirtli ekstrakt) maddə

3 - tsiklopentanonla 1,2 propilenqlikolun asetatı (spittli ekstrakt) daha güclü təsirə malik olmuşdur.

Belə ki, ilkin durulaşmadan başlayaraq (10 dəq ekspozisiya) artıq mikroorqanizmlərin məhvi qeydə alınmışdır. Hər üç maddə həm Qram mənfi, həm də Qram müsbət bakteriyaların inkişafını inhibisiya etmişdir. Ən davamlı ştam olan Pseudomonas aeruginozaya qarşı güclü aktivlik göstərmişdir. Kontrol maddə kimi seçilmiş 96%-li etil spirti həmin maddələrdən daha az inhibisiya edici təsirə malik olmuşdur.

Digər 3 maddə isə (yağlı məhlullar):

maddə 4 - tsiklopentanon etilenqlikol asetat (yağlı məhlul)

maddə 5 -  tsikloheksanonla etilenqlikolun asetatı(yağlı məhlul)

maddə 6 - tsiklopentanonla 1,2 propilenqlikolun asetatı (yağlı məhlul) daha zəif təsir göstərmişdir. Belə ki, yalnız 4-cü maddə 2 saatlıq ekspozisiyadan sonra  Esherichia coli ştamlarına qismən təsir göstərmişdir.

        Digər ştammlara isə təsiri umumiyyətlə qeydə alınmamışdır.

Beləliklə, eyni maddələrin spirtli çıxarışları güclü və effekli təsirə malik olmuşdur.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Сеидова Г.М., Сулейманова Т. Х. Бактерицидное действие 3, 4,-дигидропиридиминонов на некоторую группу микроорганизмов, составляющих нормальную микрофлору человека. Saglamlıq jurnalı. 2018, № 3 (sentyabr), səh.118-122
2.SüleymanovaT.H.,Vəliyeva M.N., Mehraliyeva S.C., Həsənli S.F.“Pielone fritin müalicəsi üçün fitoekstraktın hazırlanması və antimikrob fəallığının öyrənilməsi”. Azərbaycan təbabətinin müasir nailiyyətləri, 2017, №4, səh.170-175
3.Mehrəliyeva S.C., Həsənli S.T., Süleymanova T.H. “Mədə-bağırsaq xora xəstəliyinin profilaktika və müalicəsi üçün fitokompozisiya tərkibinin işlənib hazırlanması.” Azərbaycan təbabətinin müasir nailiyyətləri, 2017, №4, səh.159-164
4.CRC Handbook of Chemistry and Physics. - 90ed. - CRC Press, 2010. - с. 5-28
5.Справочник химика. - Т.2. - Л.-М.: Химия,2010. - с.1106-1107
6.Fire protection guide on hazardous materials, 11th ed., Quincy : NFPA, 1994.
7.Mark H.F. (et. al.). kirk-othmer encyclopedia of fine technology New-York : John wiley & sons, 2002.