QASTRO-EZOFAGİAL REFLÜKS XƏSTƏLİYİNİN CƏRRAHİ MÜALİCƏ PRİNSİPLƏRİ

14-02-2019

Əvvəllər xalaziya adı ilə məlum olan qastro-ezofagial reflüks (QER) tibb ədəbiyyatına 1950-ci illərdə Carre və Astleyin retrospektiv tədqiqatları ilə daxil olmuşdur. QER bütün yaş qruplarında rast gəlinən, mədə möhtəviyyatının qida borusuna geri qayıtması zamanı baş verən fizioloji prosesdir. Fizioloji reflüks əsasən yeməkdən sonra baş verir, müvəqqəti olur, yuxu zamanı baş vermir və reflüks simptomlarına səbəb olmur. Həyatın 1-ci ayından etibarən müşahidə edilməyə başlayır, 4-cü ayında pik nöqtəyə çatır, 1 yaşından sonra isə tədricən azalaraq 2 yaşına kimi keçib gedir. QER-un körpənin böyüməsi ilə əlaqədar azalmasının səbəbi kardial sfinkterdəki təzyiqin artması, qida borusunun intraabdominal hissəsinin uzanması və körpənin dik durmağa başlamasıdır. QER zamanı klinik simptomlar əmələ gəldikdə və ya histopatoloji dəyişikliklərlə nəticələndikdə gastro-ezofagial reflüks xəstəliyi (QERX) meydana gəlir.

Qastro-ezofagial reflüks xəstəliyi multifaktorialdır. Əsas etioloji faktorlar aşağıdakılardır :

1.Anti-reflüks baryerindəki pozğunluq (Kardial sfinkterdəki təzyiqin azalması, his bucağının geniş olması, diafraqmadakı anatomik defektlər)

2.Qida borusu klirensində azalma (Peristaltikanın pozulması, tüpürcək ifrazının artması, bədənin duruş vəziyyətinin dəyişməsi)

3.Qastrik faktorlar (Mədənin qazla dolması, mədə boşalmasının ləngiməsi, mədə turşuluğunun artması, mədə-12 barmaq bağırsaq reflüksu)

4.Ətraf faktorlar (Pəhriz, həddən artıq yağlı qidalar, bəzi dərmanlar- Ca kanalı blokatorları, β-adreno blokatorlar, nitratlar və s.)

5.Genetik faktor- 13-cü xromosomun uzun qolunda D13S171 və D13S263 lokalizasiyasında mutasiya olduğu müəyyən olunmuşdur [1].

6.Qida borusunun atreziyası, Daun sindromu, serebral iflic, Riley-Day sindromu, hidrosefaliya, kəllə-beyin travması və s. patologiyalar.

QERX-nə aid bir neçə təsnifatlar mövcuddur. Əsas 2 təsnifat aşağıdakılardır:

Qastro-ezofagial reflüksun diaqnostikasında bir çox müayinə üsullarından istifadə olunur. Südəmər dövrdə requrgitasiya və qusmanın tez-tez rast gəlməsi, yaxşı anamnez və fiziki müayinə ilə fizioloji reflüksun (happy spitter) diaqnozu asanlıqla qoyula bilər [4]. Tipik reflüks simptomları (requrgitasiya və mədə yanması) ilə müraciət edilən zaman çox vaxt diaqnostik müayinə üsullarına ehtiyac olmur və ən azı 8 həftə müddətinə gündə 1 dəfə proton pompa inhibitoru (PPİ) ilə sınaq müalicəsinə başlanılması məsləhət görülür [5]. Simptomların aradan qalxması və ya müalicəyə cavab reaksiyasının olması QERX-nin diaqnozunu təsdiqləyir. Atipik simptomları olan və ya müalicəyə cavab verməyən xəstələrdə bəzi diaqnostik müayinə üsulları aparılır. Bunlardan eroziv ezofagitlərdə, QERX-nin ağırlaşmala-rında və Barret qida borusunda erkən diaqnoz qoymaq üçün endoskopiya qızıl standartdır [6]. Qida borusunun anatomik darlıqlarında, qida borusu dəliyinin yırtıqlarında, malrotasiyada isə bariumlu rentgenoqrafiya köməkçi üsuldur. Ezofagial manometriya diaqnostikada vacib olaraq istifadə olunmasa da, antireflüks əməliyyatından əvvəl qida borusu funksiyasını təyin etmək üçün lazımdır [7]. 

I. QER və QERX klassifikasiyası [2]

Klinik xüsusiyyətlərinə görə	Selikli qişa zədələnməsinə görə
Birincili Fizioloji QER (happy spitters) Patoloji QER (QERX) Tipik (QİS simptomlu) Atipik (TY simptomlu) Faringolaringeal reflüks (FLR) Pulmonar reflüks (PR) İkincili   Sistem xəstəlikləri (skleroderma) Nevroloji pozğunluqlar (serebral iflic) Dərmanlar (kimyaterapiya) İnfeksion Metobalik Allergiya (inək südü allergiyası,    eozinofilik ezofagit) və s.	Endoskopik neqativ QERX Eroziv QERX Eozinofilik ezofagit

 

II. Montreal klassifikasiyası (2006) [3]

 

Xəstəliyin diaqnostikasında 24 saatlıq pH metriya qızıl standartdır. Müayinədən 24-48 saat əvvəl H2 reseptor blokatorları və ya omeprazol kimi dərmanlar kəsilməlidir. Ph elektrod kardial sfinkterin 2,5-3 sm üzərinə yerləşdirilir. 24 saat boyunca bu bölgənin Ph-ı qeyd olunur. Mədənin Ph-ı 1-3 arasıdır. Elektrodun Ph-nın 4 və daha aşağı olması mədənin turşusunun bu bölgəyə çatdığı yəni, reflüksun əlamətidir. Çox kanallı impedans müayinə ilə turşu (pH ≤ 4), zəif turşu (4 ≤ pH ≤ 7), zəif qələvi (pH≤7) reflüks epizodlarını ayırd etmək olur [8]. Südəmər körpələrdə reflüksun 89%-nin ph˃4 üzərində olduğundan çox kanallı impedans müayinəsi QER-un diaqnostikasında 24 saatlıq qida borusu Ph monitorizasiyasından daha üstün üsuldur [9].

QERX-nin müalicəsi konservativ və cərrahi müalicənin kombinasiyasına əsaslanır. Həyat şəraitinin və qidalanmanın dəyişdirilməsi QERX-nin müalicəsində ilk addımlardır. Uşaqlara reflüks simptomlarını artıracaq qidalar verilməməli, qatılaşdırılmış və hipoallergik yeməklərdən istifadə edilməlidir, az-az və tez-tez qidalandırılmalı, gecə simptomları olanlarda yuxudan əvvəl qida verilməsi dayandırılmalı və yataq başı qaldırılmalı, həmçinin üzü üstə yatırılma məsləhətdir. Lakin bu vəziyyət yenidoğulmuşun ani ölümünə səbəb ola biləcəyindən, 1 yaşına kimi uşaqların arxası üstə yatırılması məsləhət görülür [10].

Qastro-ezofagial reflüksun dərman müalicəsində prokinetiklər (Metoklop-ramid, Domperidon, Eritromisin, Sisaprid, Baklofen), antasidlər (Ca-karbonat, Mg trisilikat və alüminium hidroksid kombinasiyaları), histamin-2 reseptör antaqonistləri (ranitidin, simetidin, famotidin), proton pompa inhibitorları (omeprazol, lansoprazol, esomeprazol, rabeprazol, pantoprazol), alginatlar (Na-Mg alginatlar) istifadə olunurdu. Lakin prokinetiklərdən metoklopromid endokrin və mərkəzi sinir sisteminə (MSS) təsir etdiyindən, sisaprid QT məsafəsini uzadaraq ventrikulyar aritmiyalara səbəb olduğundan, betanekol bronxospazm verdiyinə görə prokinetiklərin  istifadəsi məhdudlaşdırılmışdır. Sadəcə domperidon MSS-nə o qədər də təsir etmədiyindən istifadə oluna bilir. Antasidlərdən alüminium tərkiblilər plazma alüminium səviyyəsini artıraraq osteopeniya, mikrositar anemiya, neyrotoksik kimi əlavə təsirlərə səbəb olduğuna görə körpələrdə diqqətli istifadə olunmalıdır [10]. Na-karbonatlı antasidlər isə südəmər və böyük uşaqlarda istifadə olunmasına baxmayaraq, vaxtından əvvəl doğulmuşlarda hipernatriemiyaya səbəb ola biləcəyindən istifadəsi məsləhət deyildir. Hal-hazırda QERX-nin başlanğıc müalicəsində əsas 2 dərman qrupu- proton pompası inhibitorları (PPİ) və histamin-2 reseptor antaqonistləri (H2RA) istifadə olunur. H2 reseptor antaqonistləri ən çox 1 yaşına kimi uşaqlarda, yüngül şiddətli QERX-nin müalicəsində istifadə edilir. Fizioloji reflüksu olan südəmər körpələrdə mədə turşusu sekresiyasının azalması infeksiya riskini artıra biləcəyindən istifadəsi məsləhət görülmür. Damardaxili 6 həftədən çox istifadə edildikdə, taxiflaksiya ola biləcəyindən uzun müddətə istifadə edilməməlidir. Proton pompa inhibitorları isə orta və ağır şiddətli QERX-nin müalicəsində istifadə edilir. 8-10 həftəlik müalicədən sonra xəstələrin 83-95 %-də yaxşılaşma qeyd olunur. PPİ ilə müaliсə 2-3 ay ərzində azaldılaraq kəsilir. Ani kəsildiyində “kəsilmə sindromu” ola bilər. Sigtermanın və əməkdaşlarının apardığı 34 tədqiqat işinin nəticəsinə əsasən PPİ-larının qeyri-eroziv reflüksu olan xəstələrdə retrosternal yanğı hissinin aradan qaldırılmasında həm plasebo, həm H2RA, həm də prokinetiklərə nisbətən üstün olduğu aşkar olunmuşdur [11]. Aparılan bütün bu tədqiqat işlərinə baxmayaraq, konservativ müalicə hər zaman effekt vermir və cərrahi müalicəyə ehtiyac duyulur. Cərrahi müalicəyə göstərişlər aşağıdakılardır:

1.Qida borusu dəliyinin yırtığı, malrotasiya və ya diafraqmal yırtıq kimi anatomik qüsurun olması

2.QER-lə əlaqədar ikincili inkişaf edən qida borusu strikturu

3.Qidalanmasında problem olan və ciddi şəkildə təkrarlanan simptomları olan nevroloji pozğunluqlu (NP) uşaqlar

4.Təkrarlanan aspirasion pnevmoniya

5.Bronxopulmonar displaziya

Cərrahi müalicənin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:

1.Qida borusunun distal hissəsinin uzadılması

2.His bucağının itiləşdirilməsi

3.Qida borusu-mədə birləşməsindəki təzyiqin azaldılması

4.Diafraqma ayaqcıqların yaxınlaşdırılması 

Qastro-ezofageal reflüksun cərrahi müalicəsində tarixi əhəmiyyət daşıyan ilk əməliyyat Boerema tərəfindən icra olunan ön qastropeksiyadır. Əməliyyat zamanı məqsəd mədənin kiçik əyriliyini qarnın ön divarına, kəsiyin sağ tərəfində qalan ağ xəttə təsbit edərək, His bucağını daraltmaq idi [12]. Lakin əməliyyatdan sonra residiv halları çox olduğundan yeni üsullar axtarılmışdır. Bu üsullardan biri Hill üsuludur. O 1967-ci ildə arxa gastropeksiyanın 8 illik nəticələrini nəşr etdirmişdir [13]. Hill qastro-ezofagial birləşmə yerini arxadan qövsvari bağın təsbit etmiş, eyni zamanda qida borusu dəliyini də bərpa etmişdir.

1950-ci illərin əvvəllərinə qədər icra olunan antireflüks əməliyyatlarında uğursuzluqlar qeyd olunurdu. Bir çox cərrahlar bunun qida borusu dəliyinin yırtığının nəticəsi olduğuna inanırdılar. Reflükslu xəstəyə ilk cərrahi yanaşma 1951-ci ildə Philips Allisonun qida borusu dəliyinin yırtığının ləğv edilməsi cəhdi ilə başlamışdır [14].

1952-ci ildə Belsey döş qəfəsindən icra olunan Belsey-Mark IV metodunu tətbiq etmişdir. Bu metod laparoskopiyanın ortaya çıxmasından əvvəl qızıl standart olmuşdur [15]. Qida borusu səfərbər edildikdən sonra, mədə qida borusunu 270 dərəcə əhatə edərək, qastro-ezofagial birləşmədən 1 sm yuxarıda qida borusuna tikilir.

Fundoplikasiya haqqında məlumat ilk dəfə 1956-cı ildə Rudolf Nissen tərəfindən  verilmişdir [16]. Klassik Nissen əməliyyatında qısa mədə damarları kəsilmədən, mədə dibi 360º fırladılaraq qida borusunun uzun bir hissəsinin (6sm) ətrafına sarılır. Bu əməliyyatlardan sonra xəstələrdə disfagiya və qazın xaric ola bilməməsi kimi ağırlaşmalar olduğundan hissəvi fundoplikasiyalar haqqında düşünülməyə başlanılmışdır. 1962-ci ildə Jacques Dor qida borusunun distal hissəsini öndən əhatə edən 180˚ dərəcəlik hissəvi fundoplikasiya haqda məlumat verdi [17]. Dor modifikasiyası qida borusunun axalaziyasında tez-tez Heller miotomiyası ilə birləşdirilir. Manjet miotomiyanın kənarlarına tikilir və onu gücləndirir, qida borusunun arxasında diseksiya aparılmır. 1963-cü ildə isə Andre Toupet arxa hissəvi fundoplikasiyanı təsvir etdi. Onun modifikasiyasına görə, manjet qida borusunun arxasından keçirilir və onu 270˚ əhatə edir. Bu üsul xüsusilə daha əvvəl qida borusu atreziyasına görə əməliyyat keçirmiş, mədəsi kiçik olan xəstələrə münasibdir [18].

1965-ci ildə Alan Thal mədə dibindən istifadə edərək xoralı ezofagit nəticəsində meydana çıxan fibroz striktur problemlərini aradan qaldırmışdır. Thal əməliyyatının üstünlüyü əməliyyatdan sonra uşaqlar gəyirə və qusa bilir, daha az disfagiya olur. Laparoskopik Thal əməliyyatının icrası texniki olaraq daha çətindir. Qida borusunun divarına daha çox tikiş qoyulur [19]. Thal üsulu həmçinin qida borusunun distal hissənin perforasiyalarında da rahatlıqla istifadə oluna bilir. Klassik Thal torakal müdaxilə ilə icra olunur.

Collis 1957-ci ildə qısa qida borusu hallarında qida borusunun funksional olaraq uzadılmasını təmin etmək üçün gastroplastika üsulunu təsvir etmişdir [20]. Bu üsulda mədədə qida borusunun sol kənarına parallel 4 sm uzunluğunda vertikal kəsik aparılır və yeni qida borusu formalaşdırılır. Sonra mədə dibi yeni yaradılan qida borusunun ətrafına sarılır. Bu üsulun çatışmayan cəhəti, yeni qida borusunun peristaltik qida borusu dalğaları ilə koordinə olmaması və yeni qida borusunun selikli qişasının turşu sekresiya etməsidir.

1976-cı ildə Toronto şəhərində Robert Henderson və Griffith Pearson daha əvvəl uğursuz antireflüks əməliyyatı keçirmiş və qısaldılmış qida borusu, striktur, transmural xoralı ezofagiti olan bir qrup xəstədə Collis gastroplastikasını Belsey üsulu ilə birləşdirmiş və gözlənilməz nəticələr əldə etmişdir [21].

1977-ci ildə Rudolf Nissenin tələbəsi Mario Rossetti tərəfindən əhəmiyyətli bir dəyişiklik təsvir edilmişdir. Bu mədənin qısa arteriyalarını kəsmədən və arxa mədə bitişmələrini ayırmadan, sadəcə mədə dibinin ön divarını istifadə edərək fundoplikasiya yaradılmasıdır (Rossetti və Hell 1977). Buna görə də əməliyyatdan sonra disfagiya daha çox rast gəlinir (54%).

1977-ci ildə Donahue yuxarı qısa mədə damarların ayrılması, mədə dibinin arxa divarı və gastro-ezofagial birləşmənin tam səfərbərliyi ilə yumşaq manjetin formalaşdırılmasını təsvir etmişdir və bu metod “floppy Nissen” kimi tanınır (Donahue və ark.1977).

Nissen Fundoplikasiyası hal-hazırda ən çox istifadə olunan əməliyyatdır. Bu texnika fundoplikasiyanın digər modifikasiyalarından 80%-dən artıq üstünlüyə malikdir. Nissen əməliyyatının edilməsinə imkan verməyəcək qədər kiçik mədələrdə Boix-Ochoa üsulu tətbiq edilir. Nevroloji pozğunluğu olan, daimi qusmaları və aspirasiya sindromu olan uşaqlarda qidalanmanı təmin etmək üçün qastrostoma qoyulur. Qastrostomadan sonra reflüks ola biləcəyindən, profilaktik olaraq fundoplikasiya icra olunur [22]. Mədə boşalmasında gecikmə varsa antireflüks əməliyyatına piloroplastika da əlavə olunur.

1990-cı illərin əvvəllərinə qədər 12000-dən çox açıq əməliyyat icra olunmuşdur. 1991-ci ildə ilk dəfə Bernard Dallemagne tərəfindən laparoskopik fundoplikasiya haqqında məlumat verilmişdir [23]. Uşaqlarda isə laparoskopik fundoplikasiya haqda ilk məlumat 1993-cü ildə verilmişdi [24,25]. Laparoskopik Nissen və Toupet fundoplikasiyası hal-hazırda QERX-nin cərrahi müalicəsində qızıl standart hesab edilir [26].

Fundoplikasiya əməliyyatlarının ümumi qaydaları:

1.Formalaşdırılan manjet nə çox sıx olmamalı (disfagiya), nə də həddən artıq boş olmamalıdır (residiv ehtimalı).

2.Qida borusunun intraabdominal hissəsi 3-5 sm olmalıdır. Retroezofagial pəncərə kifayət qədər geniş olmalı və gərgin olmamalıdır.

Son 20 ildə QERX-nin cərrahi müalicəsində endoskopik və ya endoluminal üsullar inkişaf etmişdi. Klassik endoluminal müalicənin əsasən 4 tipi vardır: fiksasiya, ablasiya, inyeksiya, selikli qişanın eksiziyası və tikiş qoyulması. Bugün sadəcə 2 endoluminal texnika-Stretta və EsophyX® mövcuddur. Eyni zamanda transoral kəsiksiz fundoplikasiya (TIF) olaraq da bilinən EsophyX® cihazı, qida borusu-mədə birləşmə yerində bir qapaq yaradılaraq His bucağını düzəltmək üçün istifadə olunur [27]. TIF üçün ideal namizədlər, qida borusu dəliyinin yırtığı olmayan və ya kiçik olan (≤2sm) xroniki QERX olan xəstələrdir. TIF üsulu xəstələrin 75-80%-də PPİ ilə müalicəyə olan asılılığı aradan qaldırmışdır [28]. Stretta cihazı isə qida borusu-mədə birləşmənin düz əzələsinə radiofrekans enerji verən balon uclu, dörd iynəli kateterdir. Məqsəd, qida borusunun aşağı hissəsində çapıqlaşma yolu ilə reflüksu aradan qaldıracaq yüksəq təzyiq yaratmaqdır [29].

Məhdud məlumatlara və uzaq nəticələrin azlığına əsaslanaraq, endoskopik metodların uşaqlarda QERX-nin cərrahi müalicəsində tövsiyə edilmir [30].

Robotik cərrahiyyənin LNF ilə müqayisədə oxşar nəticələr verdiyi və təhlükəsiz üsul olduğu göstərilmişdir. Lakin çatışmayan cəhətləri əməliyyat müddətinin uzun olması və laparoskopik cərrahiyyəyə nisbətən maliyyət xərclərinin yüksək olmasıdır [31]. Uşaqlarda QER-un cərrahiyyəsində əsas problem, ilkin qastrofundoplikasiyadan sonra residivdir. 90-cı illərin məlumatlarını son nəşrlərlə müqayisə edərkən, residiv əməliyyatların sayında azalma qeyd olunur, bunu bir sıra müəlliflər cərrahın təcrübəsi ilə əlaqələndirir [32,35].

Nissen fundoplikasiyasında mədə şişkinliyi və qazın xaric ola bilməməsi kimi ağırlaşmalar çox rast gəlinsə də, residiv nisbəti daha aşağıdır [33].

Toupet və Thal əməliyyatlarından sonra, xüsusilə NP uşaqlarda Nissen modifikasiyası ilə müqayisədə daha yüksək residiv müşahidə olunmuşdur. Ancaq bu mövzuda daha çox xəstə nümunəsi ilə daha çox araşdırma aparmaq lazımdır.

Residivin ən ehtimal olunan mexanizmi, müxtəlif mənbələrə görə 30-51% hallarda manjetin çatışmazlığıdır [34,35].

Beləliklə, ədəbiyyat məlumatlarının təhlilindən aydın olur ki, uşaqlarda qastro-ezofagial reflüks xəstəliyinin cərrahi müalicəsində az invaziv üsulların tətbiqi yeni bir istiqamət olub, bu istiqamətdə tədqiqat işlərinin aparılması aktual problemlərdən biri olaraq qalmaqdadır.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Mohammed I, Cherkas LF, Riley SA, et al. Genetic influences in gastro-oesophageal  reflux disease: a twin study. Gut 2003;52(8):1085-9.
2.Aydoğdu S. Bebek ve çocuklarda gastroözofageal reflü ve hastalığı. Klinik Aktüel Tıp, Aile Hekimliği Forumu 2009;1:36-61.
3.Vakil N, van Zanten SV, Kahrilas P, et al. The Montreal definition and classification  of gastroesophageal reflux disease: a global evidence-based consensus. Am J Gastroenterol 2006;101:1900-43.
4.Gold BD. Outcomes of pediatric gastroesophageal reflux disease: in the first year of life, in childhood, and in adults. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2003;37: 33-9.
5.Leiman D.A. Alginate therapy is effectiver treatment for GERD symptoms: a systematic review and meta-analysis, Dis Esophagus. 2017;30(5):1–9.
6.Becher A, Dent J. Systematic reviev: ageig and gastro-oesophagel reflux disease symptoms, oesophageal function and reflux oesophagitis. Aliment Pharmacol Ther 2011;33:442-54.
7.Katz P.O, Gerson L.B. Guidelines for the diagnosis and management of the gastroesophageal reflux disease, Am J Gastroenterol 2013;108(3):308-28.
8.Zerbib F, Roman S, Ropert A, et al. Esophageal pH-impedance monitoring and symptom analysis in GERD: a study in patients off and on therapy, Am J Gastroenterol. 2017;101(9): 1956–1963.
9.Korszun K, Dyrla P, Wojtun S, et al. The diagnostic impact and limitations of 24 hour pH monitoring with multichannel intraluminal impedance. Pol Merkur Lekarski. 2014;37(218):73-6.
10.Vandenplas Y, Rudolph CD, Di Lorenzo C, et al. Pediatric gastroesophageal reflux clinical practice guidelines: joint recommendations of the North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (NASPGHAN) and the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN). J Pediatr Gastroenterol Nutr 2009;49(4): 498-547.
11.Sigterman KE, van Pinxteren B, Bonis PA, et al. Short-term treatment with proton pump inhibitors, H2-receptor antagonists and prokinetics for gastro-oesophageal reflux disease-like symptoms and endoscopy negative reflux disease. Cochrane Database Syst Rev 2013; 31(5):
12.Vos A. Boerema I: Surgical treatment of gastroesophageal reflux in infants and children: Long-term results in 28 cases. J Pediatr Surg. 1971;6(2):101.
13.Hill LD. An effective operation for hiatal hernia: an eight-year appraisal. Ann Surg. 1967;166:681–692.
14.Allison PR. Reflux esophagitis, sliding hiatal hernia, and the anatomy of repair. Surg Gynecol Obstet. 1951;92(4):419 – 431.
15.Markakis C, Tomos P, Spartalis ED, et al. The Belsey Mark IV: An operation with an enduring role in the management of complicated hiatal hernia. BMC Surg. 2013;13(1): 24.
16.Nissen R. Eine einfache Operation zur Beeinflussung der Refluxoesophagitis. Schweiz Med Wochenschr. 1956;86:590 –592.
17.Dor J, Humbert P, Dor V, et al. The role of the modified Nissen procedure in the prevention of reflux following Heller’s extramucosal cardiomyotomy. Mem Acad Chir. 1962;88:877-882.
18.Toupet A. Technique d’esophago-gastroplastie avec phreno-gastropexie dans la cure radicales des hernies hiatales et comme complement de l’operation de Heller dans les cardiospasmes. Mem Acad Chir. 1963;89:394-399.
19.Kubiak R, Andrews J, Grant HW. Long-term outcome of laparoscopic Nissen fundoplication compared with laparoscopic Thal fundoplication in children: a prospective, randomized study. Ann Surg. 2011;253:44-9.
20.Collis JL. An operation for hiatus hernia with short esophagus. J. Thorac. Surg. 1957; 34:768-78.
21.Pearson FG, Henderson RD. Long-term follow-up of peptic strictures managed by dilatation, modified Collis gastroplasty and Belsey hiatus hernia repair. Surgery 1976;80:396–404.
22.Jolley SG. Smith EL. Tunel WP: Protective antireflux operation with feeding gastrostomy. Ann Surg. 1985;201(6):736-740.
23.Dallemagne B, Weerts JM, Jahaes C, et al. Laparoscopic Nissen fundoplication: preliminary report. Surg. Laparosc. Endosc. 1991;1(3):138-43.
24.Georgeson KE. Laparoscopic gastrostomy and fundoplication. Paediatr Ann. 1993;92:675–677.
25.Lobe TE, Schropp KP, Lunsford K. Laparoscopic Nissen fundoplication in childhood. J Pediatr Surg. 1993;28:358–361.
26.Aiolfi A, Asti E, Bernardi D, et al. Early results of magnetic sphincter augmentation versus fundoplication for gastroesophageal reflux disease: Systematic review and meta-analysis. Int J Surg. 2018;52:82-88.
27.Sandhu DS, Fass R. Current Trends in the Management of Gastroesophageal Reflux Disease. Gut Liver. 2018;12(1):7-16.
28.Testoni PA, Testoni S, Mazzoleni G, et al.  Long-term efficacy of transoral incisionless fundoplication with Esophyx (Tif 2.0) and factors affecting outcomes in GERD patients followed for up to 6 years: a prospective single-center study. Surg. Endosc. 2015;29:2770-2780.
29.Tam WCE, Schoeman MN, Zhang Q, et al. Delivery of radiofrequency energy to the lower oesophageal sphincter and gastric cardia inhibits transient lower oesophageal sphincter relaxations and gastro-oesophageal reflux in patients with reflux disease. Gut. 2003;52(4):479–485.
30.Jackson HT, Kane TD. Surgical Management of Pediatric Gastroesophageal Reflux Disease. Gastroenterol Res Pract. 2013:863527.
31.Morino M, Pellegrino L, Giaccone C, et al. Randomized clinical trial of robot-assisted versus laparoscopic Nissen fundoplication. Br J Surg. 2006; 93: 553-558.
32.Dalla Vecchia L.K., Grosfeld J.L., West K.W. et al. Reoperation after nissen fundoplication in children with gastroesophageal reflux. Experience with 130 patients. Ann. Surg. 226 (3): 315-23.
33.Candaş FH, Yücel O. Hiatal herni. Yücel O, editör. Göğüs Cerrahisi Ders Notları. 1. Baskı. Ankara. Merkez Repro Ltd. Şti.; 2012. p.96100.
34.Lopez M., Kalfa N., Forgues D. et al. Laparoscopic redo fundoplication in children. Failure causes and feasibility. J. Pediatr. Surg. 2008; 43: 1885-90.
35.Celik A., Loux T.J., Harmon C.M., et al. Revision Nissen fundoplication can be completed laparoscopically with a low rate of complications: a single-institution experience with 72 children. J Pediatr. Surg. 2006;41(12):2081-5.