SAĞLAMLIQ

QİDA BORUSU XƏRÇƏNGİNİN CƏRRAHİYYƏSİ

04-10-2019

Müasir cərrahiyyənin ən mürəkkəb və aktual məsələlərindən biri qida borusu xərçənginin (QBX) cərrahi müalicəsidir. Bu zaman, əsas diqqət orqanı əldə etmək yolunun seçilməsinə, qida borusunun kəsiləndən sonra rekonstruksiyasına, anastomozun formalaşdırılmasına, ətrafındakı limfa düyünlərinin lazımi həcmdə kəsilib atılmasına, əməliyyatın növünün və həcminin seçilməsinə yetirilməlidir. Qida borusu, aorta və ağ ciyərlərin köklərindəki elementlərin bir-birinə görə yerləşmələrinin mürəkkəb topoqrafo-anatomik münasibətləri, həmçinin cərrahi əməliyyatdan sonra yarana bilən pnevmotoraks təhlükəsi hallarının baş verməsi qida borusuna doğru aparılan operativ yollarının  seçilməsini xeyli məsuliyyətləşdirir.

Qida borusu cərrahiyyəsinin inkişafını üç dövrə bölmək olar.

Birinci dövrdə V.A.Basov (1842) tərəfindən meyitlər üzərində qida borusunu əldə etmək və əməliyyatın əsas texniki işləmələrini  icra etmək üçün qastrostomiya əməliyyatı aparılmışdır. Az sonra S.Y.Sedilot (1849) əməliyyatı diri insan üzərində yerinə yetirmişdir.

Qida borusu cərrahlığının yaranması dövründə İ.İ.Nasilov tərəfindən (1887) ilk olaraq orqanı əldə etmək üçün paravertebral xətt üzrə V.VI, VII, VIII qabırqaların müəyyən hissələrini rezeksiya etməklə ekstraplevral yanaşma yolu təklif olunmuşdur. Öz təklifində müəllif qida borusunu əldə etmək üçün, ən yaxın əlverişli yolu göstərməklə pnevmotoraks ağırlaşmasının qarşısını almağa çalışdı. Lakin, əməliyyatın yüksək dərəcədə travmatikliyi, plevranın zədələnə biləcəyinin real təhlükəsinin olmasını nəzərə alaraq, qida borusuna doğru digər operativ yanaşma yollarının axtarışına əsas verdi. Qida borusunda aparılan radikal əməliyyatlar plevra boşluğunun açılması ilə aparılan transplevral yolun işlənilməsindən sonra müsbət nəticələr əldə etməklə həyata keçir. V.D.Dobromıslov (1900) göstərmişdir ki, qida borusu ağ ciyərlərin köklərinə qədər sağ tərəfdən daha asan əldə olunur, ağ ciyərlərin köklərindən aşağıda isə soldan. İtlər üzərində apardığı eksperimentlərdə V.D.Dobromıslov dəri-əzələ dilimi ilə birlikdə üç qabırğanı rezeksiya etmiş və plevra boluğunu açmışdır. O zamanlara görə, bu böyük nailiyyət idi. 1913-cü ildə J.H.Zaajyer və həmin ildə F.J.A.Torek qida borusunun xərçəngi zamanı uğurla sona çatan əməliyyatlar aparıblar. Bu əməliyyatlarla (J.H.Zaajyer qida borusunun aşağı hissəsinin xərçəngində,  F.J.A.Torek isə qida borusunun orta hissəsinin xərçəngində) icraçılar sübut etmişlər ki, qida borusunun şişləri zamanı vaxtında aparılan əməliyyatları xəstələr keçirə bilir  və yaşama müddətləri uzanır.  

İkinci dövr - qida borusunun xərçəngi cərrahiyyəsində baş verən nailiyyətlərlə səciyyələnir. İlk növbədə, A.Q.Savinıx (1929) tərəfindən apardığı kardia hissəsinin rezeksiyası, və ya qastrektomiya, əməliyyatı və bir momentli qida-borusu-mədə və ya qida borusu-nazik bağırsaq anastomozunun qoyulması ilə uğurla sona çatan  əməliyyat barədə müsbət məlumatın verilməsi olmuşdur. 1930-cu ildə K.P.Sapojkov qida borusunun aşağı üçdə birində yerləşən xərçəngi zamanı özünün şəxsi metodikası ilə üç xəstə üzərində apardığı radikal əməliyyatlar barəsində məlumat vermişdir. Əməliyyat peritondaxili kəsiklə aparılmış, diafraqmotomiyadan sonra şiş yuxarı kənarı səviyyəsilə kəsilmişdir və boyunda ezofaqotomiya icra edilmişdir.

J.H.Harlok (1937), R.H.Sweet (1942) və J.Lewis (1946) qida borusu rezeksiyasının əsas prinsiplərini və onun plastik əvəz olunması mərhələlərini birləşdirərək birmomentli əməliyyatlara təkan verdilər. Osava 1932-ci ildə diafraqmotomiya ilə əlavə olunan kombinasiyalı sol tərəfli torakoabdominal yanaşma yolunu təklif etmişdir, J.H.Harlok isə bu əməliyyatı həyata keçirmişdir (1,2,3).

Qida borusu xərçənginin cərrahiyyəsi özünün üçüncü müasir dövrünə keçir. Bu zaman, cərrahi müalicənin bütün əsas prinsipləri həyata keçir, bu xəstəlikdə aparılan cərrahi müdaxilələr texniki baxımından xeyli təkmilləşir, anesteziologiya sahəsində baş verən keyfiyyət göstəricilərindəki dəyişikliklər, operasiyadan sonrakı erkən dövrün aparılması metodikasının inkişafı özünün müsbət təsirini göstərir.

Qida borusunun xərçəngi yüksək dərəcədə aqressiv bədxassəli şişlərdəndir. Kardioezofageal  nahiyədə yerləşən şiş proqnostik baxımından həzm yolunun ən ağır bədnəticəli xəstəliyi sayılır. Belə hallarda, xəstəliyin ölüm faizinin yüksək olması qida borusu xərçənginin laqeyd buraxılmış, vaxtında təyin olunmayan  əlamətlərinin proqnostik baxımından ağır nəticəsidir.

Qida borusu xərşənginin əsas əlamətlərindən biri disfagiyadır. Disfagiya ilə mübarizədə istifadə olunan bir sıra üsullardan cərrahı üsul əsas hesab edilir. Müalicənin cərrahi üsuluna qida borusunun palliativ rezeksiyasının aparılması, ezofaqektomiya və dolanan anastomozun yaradılması  kimi operativ müdaxilələr aid edilir (4). Topoqrafik baxımdan qida borusu insan orqanizminin üç nahiyəsində yerləşmişdir – boyun, döş və qarın nahiyələrində. Yaşlılarda qida borusunun uzunluğu 25 sm-dir. Boyun hissəsinin uzunluğu 5-6 sm, döş hissəsinin – 17-19 sm, qarın hissəsinin – 2-4 sm-dir. Endoskopik ölçülərə əsasən qida borusunun anatomik hissələri aşağıdakı kimi yerləşir: qida borusunun boyun hissəsi yuxarı kəsici dişlərdən 18 sm aşağıda; döşdaxili hissəsinə aid olan yuxarı döş hissəsi kəsici dişlərdən 18-24 sm aşağıda, orta döş şöbəsi 24-32 sm kəsicilərdən aşağıda yerləşir. Qida borusunun 8 sm uzunluğunda  olan aşağı döş hissəsinə qida borusunun qarın şöbəsi də aid olunur və kəsici dişlərdən 32-40 sm aşağıda yerləşir (5). Şişin yerləşməsi səviyyəsinin dəqiq təyin olunması, xüsusən yanaşma yolunun xarakteri və lokalizasiyası, orqanın rezeksiyası həcminin müəyyənləşməsi – bütün bunlar cərrahi əməliyyatın taktikasını təyin edir.Qida borusunu əldə edən zaman orqanın topoqrafo-anatomik və fərdi patofizioloji göstəricilərinə əsaslanmaq lazımdır. Qida borusunun zədələnmiş hissəsini əldə etmək üçün ən sərfəli, ən yaxın, az travmatik və əməliyyatı aparmaq üçün optimal dərəcədə  əlverişli operativ yol seçilməlidir.

Qida borusunun yuxarı döş hissəsinin xərçəngi zamanı, V.F.Sayenko və A.D.Puqaçov (1983) Dobromıslov-Toreka görə ekstirpasiya əməliyyatını təklif edirlər. Bu zaman 3-6 aydan sonra orta divar disseksiya edilərək yoğun bağırsaqla ezofaqoplastika əməliyyatı aparılır (6). Qida borusunun orta döş hissəsinin xərçəngində müəlliflər rezeksiyanı Dobromıslova görə yerinə yetiriblər. Qida borusunun aşağı döş hissəsinin xərçəngi zamanı müəlliflər orqanın rezeksiyasını Osava-Harlokun (1937) təklif etdiyi operativ yanaşma yolundan yerinə yetiriblər və mədənin zədələnməmiş şöbəsi ilə birmomentli plastikanı aparıblar. Müasir cərrahlar qida borusu şişlərinin orqanın orta və aşağı üçdə birində yerləşdiyi zaman orqanın subtotal rezeksiyasını aparmaqla Lyuisa görə (7,8) plevradaxili anastomozu, və ya qida borusunun döş hissəsini ekstirpasiyasından sonra boyun nahiyəsində anastomozu formalaşdırırlar (9). Cərrahi əməliyyat zamanı sağtərəfli torakotomiya və yuxarı orta laparotomiyadan qida borusu kəsilir, bir momentli plastika ilə plevra daxilində arxa ortadivarda yerləşdirilən qida borusu-mədə anastomozu formalaşdırılır. ABŞ və Almaniyada qida borusu xərçəngində aparılan cərrahi müalicənin əsas metodunda sağ tərəfli transplevral və abdominal kəsiklər vasitəsi ilə qida borusu subtotal olaraq rezeksiya olunur və yuxarı döşdaxili anastomozu formalaşdırırlar (10,11). Aparılan cərrahi əməliyyatın əsas məqsədi qida borusunun şişlə birlikdə xaric edib xəstəni sağaltmaq, həzm yolunun davamlılığını bir momentli üsulla bərpa etmək, rahat qidalanmasını təmin etmək və  belə şəraitdə həyatını  uzatmaqdır.

Müasir dövrdə, qida borusu xərçənginin cərrahi müalicəsi aşağıdakı məqsədlər qarşısına qoyur: qida borusunu bir momentli subtotal rezeksiyasını və ya orqanın ekstirpasiyasını icra etmək, geniş miqyaslı limfodisseksiyanı  aparmaq, sağ plevra boşluğunun qübbəsində və ya boyunda bütöv mədə ilə, və ya onun böyük əyriliyindən kəsilmiş dilimlə qida borusu-mədə və ya udlaq-mədə anastomozunu yaratmaq (12,13,14,15,16,17,18). İ.S.Stilidi (2003) qida borusunun döş hissəsini təhlükəsiz rezeksiya etmək, qida borusunun etibarlı anastomozunu yaratmaq və qeniş disseksiyanı aparmaq üçün sağ tərəfli torakotomiyanı daha optimal yanaşma yolu kimi qiymətləndirir.

Transxiatal ezofaqektomiya əməliyyatı xüsusi diqqət cəlb edir. Əməliyyat az travmatikdir, yaxşı nəticələr əldə edir, əmələ gətirilən anastomoz boyun nahiyəsinə çıxarılır.

Qida borusu xərçənginin müasir cərrahiyyəsi aşağıdakı cərrahi əməliyyatların üsullarını əhatə edir: 

1.Rezeksiyaedici əməliyyatlar. Bu əməliyyatlar zamanı qida borusunu rezeksiya etmək üçün sağ və yaxud sol tərəfli transplevral  kəsikdən istifadə olunur. Başqa üsulda qida borusunun rezeksiyasını periton boşluğundan keçən transdiafraqmal kəsikdən rezeksiyanı yerinə yetirmək, və nəhayət, qida borusunun rezeksiyasını kombinasiyalı torakoabdominal kəsikdən aparmaq olur.

2.Cərrahi əməliyyatların ikinci üsuluna qida borusunun bərpasının plastik əməliyyatları aiddir, o cümlədən, birmomentli əməliyyatlar, gecikdirilmiş bir- və ikimomentli əməliyyatlar. Süni qida borusunu yaratmaq üçün  bütöv mədədən, və ya mədənin böyük əyriliyindən əmələ gətirilmiş borudan istifadə olunur. Mədə asanlıqla üzadılaraq, boru şəklinə salınır, asanlıqla da döş boşluğuna keçirilir və hətta bir magistral damar belə qorunub saxlanilarsa kifayət qədər qanla təchiz olunur.

Süni qida borusunun seçilməsi və formalaşdırılmasının variantları qida borusunun  şişləri cərrahiyyəsinin ən aktual problemlərindən biri olduğu kimi qalır. Bu variantlara qida borusunun dəri ilə aparılan plastikası, nazik bağırsaqla, yoğun bağırsaqla, mədə ilə aparılan plastikaları aiddir.

Dəri ilə qida birusunun plastikası 1922-ci ildə T.Rovsing tərəfindən təklif olunmuşdur. H.Bircher sol çənəaltı nahiyədən başlayan sol qabırğa  qövsünə qədər dəridən formalaşdırmış boru ilə mədə və qida borusunun boyun hissəsini bir-birinə birləşdirmişdir. Lakin, XX əsrin 60-ci illərindən başlayaraq dəri plastikası yüksək ölüm faizinə (20% qədər) və uzun müddətli  çox mərhələli müalicəsinə qörə (6 ay) təcrübədə istifadə olunmadı və yalnız tarixi maraq  göstərir.

1906-ci ildə C.Roux ilk dəfə klinik şəraitdə qida borusunun yanığından baş vermiş daralmasında dəri altından keçirilən nazik bağırsaqla subtotal plastika əməliyyatını icra etmişdir. İstifadə üçün nazik bağırsaq transplantatının lazımi qədər götürülən uzunluğu və onun oral ucunun qan təchizatı probleminin radikal həlli hələ ki, tapılmayıb (18,19). 

V.N.Şamov (1926) göstərmişdir ki, nazik bağırsaq seqmentini plastika məqsədi ilə köçürərkən onun mikrodamar anastomozlarını istifadə etmək lazımdır, lakin belə əməliyyatlar yalnız ixtisaslaşdırılmış xəstəxanalarda aparıla bilər.

Qida borusunun yoğun bağırsaqla plastikası 1911-ci ildə H.Vulliet və G.E.Kelling tərəfindən təklif olunmuşdur. Müəlliflər qida borusunu əvəz etmək məqsədi ilə yoğun bağırsağın köndələn çənbər bağırsaq hissəsindən istifadə olunmasını təklif etmişlər. 1950-ci ildə P.Orsoni (20) ilk dəfə  yoğun bağırsağın sol yarısıni döş sümüyünün önündən  antiperistaltik istiqamətdə apararaq, total ezofaqoplastika əməliyyatını yerinə yetirmişlər.

Mədə transplantatının  formalaşdırılmasında istifadə olunan  bütün üsullar üç qrupa bölünür: 

1.Qida borusunun bütöv mədə ilə plastikası;

2.Qida borusunun antiperistaltik mədə transplantatı ilə plastikası;

3.Qida borusunun izoperistaltik mədə transplantatı ilə plastikası;

Müasir dövrdə qida borusunun mədə ilə plastikası və anastomozun plevra daxilində yerləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Mədəni transplantat kimi istifadə etmək mümkün olmadıqda nazik və yoğun bağırsaq plastikasına müraciət olunur.

B.İ.Miroşnikov və K.M.Lebedinskiyə görə (2002) qida borusu şişlərinin yerləşmə səviyyəsindən asılı olmayaraq qida borusunun ekstirpasiyası və udlaq-qida borusu anastomozunun formalaşdırılmasını radikalizmin etalonu kimi qəbul etmək lazımdır. Hal-hazırda, qida borusu xərçənginin cərrahi müalicəsində Lyuis əməliyyatı (I.Lewis, 1946) xüsusi populyarlıq qazanmışdır. Əməliyyat zamanı qida borusu sağ tərəfli transplevral və abdominal kəsiklərlə rezeksiya olunur və plevra qübbəsi altında bütöv mədə ilə bir momentli plastika aparılır. Bəzi müəlliflərin fikrincə cərrahi müalicəni qida borusu xərçənginin T1-T2 hüdudları daxilində yayildığı vaxt, xəstəliyin I-II mərhələlərində (21) aparmaq lazımdır. Ezofaqoplastikanın mədə ilə yerinə yetirilməsi transplantatın formalaşdırılmasının sadəliyi ilə səciyələnir və anastomozun mədə-piylik və sağ mədə arteriyaları ilə etibarlı qan təchizatını təmin edir (22,23,24). Qida borusunun xərçəngində aparılan əməliyyat olduqca travmatikdir. Mədə plastika üçün çox əlverişli orqandır (25,26). Transplantatı boyun nahiyəsinə aparmaq üçün optimal yollardan döş sümüyü arxası və daha yaxın olan ortadivar arxası yolları göstərmək lazımdır. Müasir zamanda cərrahlar məhz bu üsullara üstünlük verirlər. Lakin, bu üsulların aşağıdakı çatışmayan cəhətlərindən biri olan traxeya-qida borusu fistullarının əmələ gəlməsini qeyd etmək lazımdır (27). Bununla əlaqədar olaraq V.İ.Çissov və S.L.Dəryalova (2007) qida borusunun orta və aşağı hissələrinin şişlərində qida borusunun rezeksiyasını plevra daxili anastomozu əmələ gətirməklə yerinə yetirilməsini, və ya başqa cür qida borusunun döş hissəsini ekstirpasiya etdikdən sonra boyunda anastomozun formalaşdırmasını, abdominal kəsikdən mədənin yuxarı üçdə birinin rezeksiyasından sonra qida borusunu səfərbər edərək aorta qövsü və ya yuxarı apertura bərabərliyində anastomozun formalaşdırıl-masını təklif edirlər. Bir sıra cərrahlar qida borusunun ekstirpasiyasını (A.F.Çernousov və həmmüəl.) (7,8) torakotomiyanı etmədən abdominal kəsikdən aparırlar. Bunun üçün qarında və boyunda kəsikləri apararaq  qida borusunu mədənin böyük əyriliyi ilə və ya yoğun bağırsaqla plastika edirlər (28,29). Cərrahi əməliyyatın yüksək radikallığına nail olmaq üçün bütün limfa düyünlərini, mədənin kiçik əyriliyini və kiçik piyliyi xaric edirlər (30). Qida borusunun xərçəngində aparılan  cərrahi əməliyyat zamanı xəstə orqan  ətrafındakı regionar metastazlarla birlikdə blok şəklində geniş ərazidə xaric edilir və etibarlı funksional anastomoz formalaşdırılır (30,31). Əməliyyatda müxtəlif yanaşma yollarından: abdominal, sağ tərəfli transplevral, boyun kəsiklərindən - istifadə olunur, qida borusunun Lyuisa görə sağ tərəfli transplevral rezeksiyası, qida borusunun distal hissəsinin rezeksiyasında aparılan Osava-Harloka görə sol tərəfli torakolaparotom kəsiyi, Dobromıslov-Toreka görə abdomeno-tservikal, və ya transxiatal, rezeksiyası istifadə olunur. Transxiatal ezofaqektomiya zamanı laparotomiyanı diafraqmotomiya ilə müştərək aparırlar.Qida borusunu həm aşağıdan, diafraqmanı kəsməklə əldə edirlər, həm də yuxarıdan, boyunda aparılan kəsikdən. Bir qayda olaraq, qida borusunu mobilizasiya etdikdən sonra boyuna transplantat-orqanı köçürürlər. Əksər hallarda transplantat-orqan kimi mədə istifadə edilir. Qida borusu xaric edildikdən sonra anastomoz formalaşdırılır. Torakotomiya istisna olduğu üçün qeyd olunan yanaşma yolu az travmatikdir, operasiyanın müddəti qısalır, bununla əlaqədar olaraq müxtəlif klinikalarda üsul geniş istifadə olunur. Kəsiyin çatışmayan cəhətlərinə qanaxma,qida borusunu əldə edərkən plevranın zədələnməsi mümkünlüyü, qida borusunun ətrafındakı törəmələrin prosesə cəlb olunaraq travmalaşması aiddirlər.

Qida borusu cərrahiyyəsinin digər problemlərindən biri də qida borusu anastomozunun formalaşdırılması üsuludur. Anastomozların qoyulmasının aşağıdakı üsulları vardır: əl və mexaniki üsullar, yerləşməsinə görə ekstraplevral və intraplevral üsullar. Ekstraplevral üsullara tservikal üsullar aiddir.Tservikal üsullar Mak-Keona görə aparılan subtotal ezofaqektomiya əməliyyatında boyunda formalaşdırılır, qida borusunun boyun hissəsinin güdülü ilə mədə və ya bağırsaq transplantatı arasında əmələ gətirilir. İntraplevral üsullar daha geniş istifadə olunur, qida borusu rezeksiyasının bütün növlərində, o cümlədən Lyuis əməliyyatında.

Tservikal anastomozlar əsasən əllə qoyulur bir cərgəli düyünlü tikişlə “uc-uca” sxemlə qida borusu güdülü ilə mədə və ya yoğun bağırsaq transplantatı arasına. Tikişin mənfi cəhətlərinə onun çatışmazlığının tez-tez baş verməsi (5-23%) və ətraf toxumalarla yüksək dərəcəli çapıqlaşmasıdır (44%) (32,33,34 ).

Mexaniki üsullar qida borusu cərrahiyyasində geniş istifadə olunur. Mexaniki üsulların üstün cəhətlərinə əməliyyat vaxtının azalması, operasiya sahəsinin infeksiyalaşması ehtimalının aşağı olması və operasiya kasiyində asan manipulyasiya etmək üçün əlverişli şəraitin yaranması aiddirlər. Bu baxımdan B.Y.Peterson ilk dəfə mexaniki qida borusu anastomozlarının üstün cəhətlərini fundamental olaraq  işıqlandırmışdır (30,39). 70-ci illərin sonunda V.L.Qanul tərəfindən işlənilmiş və təklif olunmuş anastomozlaşdırma metodikasının əsas  prinsipi mexaniki tikişlərin orqanların bütün qatlarından deyil, onların əllə qoyulan və yalnız seroz-əzələ qatlarından keçən 8-10 mm aşağı səviyyədə tikişlərin qoyulmasından ibarətdir. Təklif olunmuş üsul anastomozlarda yarana bilən səbatsızlığı və daralmaların baş verməsi hallarını xeyli aşağı salmışdır (35). 

Qida borusu cərrahhiyyəsinə daxil olan yeni tipli aparatlar (EEA.DEEA və CEEA) iki cərgəli tikişlərin istifadəsinə təkan vermişlər (38). Son illər bir çox klinikalarda istifadə olunan video endoskopik əməliyyatlar tikişlərin qoyulması aparatlarına qarşı olan marağı artırmışdır. D.V.Lloyd və həmmüəllifləri 1994-cü ildə torakoskopik yolla beş Lyuis əməliyyatının uğurla aparılması barəsində məlumat  vermişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, anastomozu formalaşdırarkən bəzi cərrahlar əl üsulundan daha yaxşı nəticələr əldə etmişlər, bəziləri isə mexaniki üsuldan (36,37,38).             

Qeyd etmək lazımdır ki, təsirə uğramış limfa düyünlərinin sayı böyük proqnostik əhəmiyyətə malikdir. Əksər müəlliflərin fikrincə onların kritik sayı yeddidir (İ.S.Stilidi və həmmüəl.,2003). Qida borusunda olan boylama limfa axını istiqamətinin köndələn limfa axını istiqamətindən üstün olması, və orqandaxili və orqanxarici limfa sisteminin güclü inkişafı seqmentar şəkilli limfogen metastazlaş-manı istisna edir. Bu səbəbdən şişin qida borusunun müxtəlif şöbələrində yerləşməsi  zamanı ətrafındakı müxyəlif qrup limfa düyünlərinin patoloji təsirə uğraması baş verir (39).  Hal-hazırda, H.İde və həmmüəlliflərin (1998) verdikləri təsnifatlarına əsasən qida borusu xərçənginin cərrahi müalicəsinin standart əməliyyatı kimi genişlənmiş iki məntəqəli (F2) operasiya hesab edilir. Bu əməliyyat zamanı limfodisseksiya yuxarı aperturaya qədər aparılır, qarın boşluğunda isə mədənin proksimal hissəsinin xərçəngində olduğu kimi disseksiya D2 yerinə yetirilir. 3F-disseksiya əməliyyatları çoxsaylı ağırlaşmaların baş verməsinə, uzaq mübahisəli nəticələrin müşahidə olunmasına və radiokimyavi terapiyanın effektivliyinin artmasına görə etibarsız hesab olunurlar.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Altorky N.K., Skinner D.B. (1997)  Occult cervical nodal metastasis in esophageal cancer: preliminary results of three-field lymphadenectomy [see comments]. J.Cardiovasc. Surg., 113 (3): 540-544
2.Androsov P.İ. (1952)  Сосудистое  соустье  как метод  добавочного  кровоснабжения кишки при создании искусственного пищевода.  Хирургия, 2: 15-22.     
3.Anikin V.A., Benevski A.İ.  (1996)   Хирургическое лечение рака пищевода за рубежом. Хирургия, 6: 98-102.
4.Anikin V.A., McManus K.G., Graham A.N., McGuigan J.A. (1997)  Total thoracic esophagectomy for esophageal cancer. J. Am. Coll. Surg., 185 (6) : 525-529.
5.Arapov D.A. (1952)  Резекция пищевода по поводу ракового поражения с последующей антеторакальной пластикой. Вест.хир.,2:65.
6.Craig S.R., Walker W.S., Cameron E.W., Wightman  A.J.  (1996)   A prospective randomized study comparing  stapled with handsewn oesophagogastric anastomoses.  J. R. Coll. Surg. , Edinburg,  41 (1) : 17-9.
7.Çernousov A.F., Boqopolski R.M., Qurbanov F.S.  Хирургия пищевода. – М.: Медицина, 2000. -  352 s.
8.Çernousov A.F., Xorobrıx T.V., Bıçujanin D.V., Roqal M.M.  Хирургическое лечение местно распространенного  рака желудка. //Вестник хирургической гастроэнтерологии. – 2010.  - №1. – S.4-10.
9.Çissov V.İ., Daryalova S.L.  Онкология. – М. : ГЭОТАР – Медиа. 2007. – 560 s.
10.Fokeyev С.N, Lazarev A.F., Maksimenko A.A. və başq. Трудные ситуации в хирургии пищевода //Проблемы клинической медицины. – 2005. - №3.- S.122-127.
11.Fujimaki M. (1997)  My device for operation of oesophageal and gastric  cancer. Nippon Geka  Gakkal  Zasshi, 98 (9):  786-788.
12.Garlock J.H. (1940) The surgical treatment of carcinoma of the thoracic esophagus. Surg. Gynec. Obstet., 70:550.
Gupta N.M. (1996)  Oesophagectomy without thoracotomy:  first 250 patients. Eur. J. Surg., 162 (6): 455-461.
13.Kazanski V.İ.  (1973)   Хирургия рака пищевода. Медицина, Москва, 350 s..
14.Korst R.J., Burt M.E.  (1998)   Cervicothoracic  tumors:  results of resection by the  «hemi-clamshell» approach. J.  Thorac. Cardiovasc. Surg., 115 (2): 286-294.
15.Kube R., Reyter A., Klyuge Y. Və başq. Хирургическое  лечение злокачественных новообразований пищевода. // Хирургия. – 2009. - № 9. – S. 50-54.
16.Qalpern Y.O.  (1913)  К вопросу о пластике пищевода.  Хирургия,33 :115-120
17.Law S., Fok M., Chu K.M., Wong J. (1997)  Comparison of hand-sewn and stapled esophagogastric anastomosis after esophageal resection for cancer: a prospective randomized controlled trial. Ann. Surg., 226 (2): 169-173.
18.Le Mee J., Janny S., Belghiti J. et al. (1996) İs early extubation after surgery for esophageal cancer possible? J. Cah. Anesthesiol., 44 (5): 409-413.
19.Lewis J. (1946) The surgical treatment of carcinoma of the esophagus with special reference to a new operation for growths of the middle third. Brit. J. Surg., 34: 133.
20.Lloyd D.M., Vipond M., Robertson G.S. et al. (1994)  Thoracoscopic oesophago-gastrectomy  -  a new technique for intra-thoracic stapling. Endosc.Surg.Allied Technol., 2 (1): 26-31.
21.Melnikov O.R. Рак пищевода: клиническая картина и стадирование заболевания.//Практическая онкология.-2003.-Т.4. №2.-S. 66-69. 
22.Mustafin D.Q., Malinovski Y.Q., Vorobyov A.İ. və başq.  Операция Льюиса при раке пищевода: ближайшие и отдаленные результаты // Грудная и сердечно-сосудистая хирургия. – 2005. - №4. – S. 47-51.
23.Orringer M.B., Marshal B., Chang A.C., et al. Two Thousand Transhiatal Esophagectomies.  Changing  Trends, Lessons Learned. // Annals. of Surgery. – 2007. – Vol. 34. №3. – P.363-374.
24.Parşin V.D., Ruçkin D.V., Bazarov D.V. и др.  Разобщение трахеального свища искусственного пищевода у больного после экстирпации пищевода по поводу плоскоклеточного рака //Хирургия. – 2008. - №10. – S. 68-69.
25.Zaaijer J.H.  (1913)  Erfolgriche  transpleurale Resection  eines  Kardiakarzinoms. Bruns’ Beitr. Klin. Chir., 83: 419. 26.Хирургические болезни пищевода и кардии. / P.N.Zubarevin və V.M.Trofimovun  redaks.alt. – СПб. : Фолиант, 2005. – 203 s.
27.Popov V.İ., Filin V.İ.   (1965)  Восстановительная хирургия пищевода.  Л.: Медицина, 311 s.
28.Roux C. (1907) L’oesophag jejuno gastrostomose, nouvelle operation pour retrecissement infranchissable  de  l’oesophage. Sem. Med., 4: 37-40.
29.Simonov N.N., Rıpin Y.P., Uxvatkin V.Q. və başq.   (1996)  Oдномоментная трансплевральная или трансмедиастинальная  эзофагогастропластика  при резекции пищевода по поводу рака.  Вестн. Хирургии, 6: 14-16.
30.Хayruddinov R.V.   Современные принципы диагностики и хирургического лечения рака пищевода. // Вестник хирургии им. И.И.Грекова. – 2006. - № 3. – S. 48-51.
31.Sviridova S.P., Mazurina O.Q., Nexayev İ.V. və başq.  Основные принципы предоперационной подготовки и интенсивной терапии послеоперационного периода у больных раком пищевода. // Практическая онкология. – 2003. – Т. 4. №2. – S. 120-126.
32.Sayenko V.F., Puqaçyov A.D.Современный подход к хирургическому лечению рака  пищевода различных локализаций. //Хирургия пищевода (ошибки и опасности): Тезисы Всесоюзной конференции по хирургии пищевода – М.1983. – S. 31-33.
33.Schilling M., Redaelli C., Zbaren P. Et al. (1997)  First  clinical experience with fundus rotation gastroplasty as a substitute fo the esophagus. Brit. J. Surg., 84: 126-128.
34.Stilidi I., Davydov M., Bokhyan V., Suleymanov E.  (2003)  Subtotal esophagectomy  with extended  2-field lymph node dissection for thoracic esophageal cancer.  Europ. J. Cardio_thoracic. Surg., 23: 415-420.
35.Şamov V.N.  (1926)  Новый принцип использования кишечной петли для антеторакальной  эзофагопластики.  Новый хир. Арх., ХI (1-2) : 140-150.
36.Valverde A., Hay J.M., Fingerhut A., Elhadad A. (1996)  Manual versus mechanical esophagogastric anastomosis after rezection for carcinoma: a controlled trial.  French Associations for Surgical Research. Surgery, 120 (3): 476-83.
37.Yegiyev V.L. (1995)   Волшебный мир сшивающих аппаратов. Москва, Центр, 176 s.
38.Петерсон Б.Е. (1965)  Гастрэктомии, резекции кардии и резекции пищевода с аппаратом  ПКС-25. Хирургия,6:  64-69.