SAĞLAMLIQ

BƏTNDAXİLİ İNFEKSİYA İLƏ DOĞULAN UŞAQLARIN ERKƏN YAŞ SAĞLAMLIĞININ VƏZİYYƏTİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ VƏ PROQNOZLAŞDIRILMASI

15-11-2019

Acar sözlər: bətndaxili infeksiya, erkən yaş, sağlamlıq vəziyyəti, sağlamlığın proqnozlaşdırması

Yenidoğulanlar arasında xəstəliklərin artmasının qanunauyğun nəticəsi, uşaqlarda həyat fəaliyyətini məhdudlaşmaqla bərabər sağlamlıq vəziyyətində  ciddi   dəyişiklərlə müşayiət olunan xroniki patologiyaların inkişafına səbəb olur və onlar uşağın vəziyyətini kəskin və sonrakı yaş dövrlərində xeyli ağırlaşdırır, onların sosial adapdasiyasını və cəmiyyətdə inteqrasiyasını çətinləşdirir [1,2].  Uşaqların əlilliyinə şərait yaradan səbəblər arasında anadangəlmə və irsi patologiyaların, vaxtından əvvəl doğulmanın, bətndaxili inkişaf ləngiməsinin, doğulduqda ekstremal aşağı bədən kütləsinin, sinir-psixi ləngimənin, neyrosensor və somatik patologiyaların, bətndaxili infeksiyaların rolu xüsusi əhəmiyyat daşıyır [3,4,5]. Sağlamlıq sahəsində müalicə-profilaktik işin təşkilinin çoxillik təcrübəsi tibbi müayinələrin nəticələrinə görə, sağlamlıq qruplarının formalaşdırılmasının effektivliyini və tibbi-sosial əhəmiyyətə malik olduğunu göstərmişdir.  Dispanser sağlamlıq qrupları (DSQ) məfhumu altında uşaqların fiziki-psixoloji vəziyyətlərinin müayinəsinin məlumatlarının məcmuyu başa düşülür. Bu, sağlamlıq və inkişafın şərti qeydə alınması şkalası olub, onun sayəsində gələcək üçün risk amilləri müəyyən edilir və proqnozlaşdırma aparılır. Sağlamlıq qruplarının formalaşdırılması həmçinin sağlamlaşdırıcı tədbirlərin təşkili, o cümlədən təlim alanlara sağlamlıq mədəniyyətinin əsaslarının təlqin edilməsi və sağlam həyat tərzinin aşılanması  üçün vacibdir.

 İşin məqsədi: Tədqiqatımızın əsas məqsədi generalizə olunmuş bətndaxili infeksiyaların fəsadlarının, xronik patologiyaların formalaşması riskinin azaldılması məqsədilə proqnozlaşdırılma modelin erkən yaşda risk qrupunu ayırd etməyə və müalicə-profilaktik tədbirlərini  təkmilləşdirilməsidir.

Material və metodlar: Tədqiqata bətndaxili infeksiyalaşan və bətndaxili infeksiya əlamətləri olan 158 uşaq (əsas qrup), bətndaxili infeksiya əlamətləri qeyd olunmayan sağlam 76 yenidoğulan uşaq (nəzarət qrup) cəlb edilmişdir. Əsas qrupa cəlb olunan uşaqlar hestasiya yaşından asılı olaraq 2 yarımqrupa bölünmüşdür: 2A - vaxtında doğulan 110 uşaq, 2B - vaxtından əvvəl doğulan 48 uşaq; nəzarət qrupu: 1A – vaxtinda doğulan 60 uşaq,1B - hestasiya yaşı 28-36 həftə arasında olan 16 uşaq aid edilmişdir .

Tədqiqatın gedişində alınmış kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri variasiya (U-Mann-Whitney, KU-Krusal-Wallis), diskriminant (χ2-Pearson), dispersiya (F-Fisher, FS-Fisher-Snedecor), korrelyasiya (ρ-Spearman) və ROC-analiz üsullarının tətbiqi ilə aparılmışdır. Proqnostik kartanın tərtib olunmasında Vald düsturundan istifadə olunmuşdur.

İşin müzakirəsi:Erkən yaş dövründə olan uşaqların sağlamlıq vəziyyəti Səhiyyə nazirliyinin dispanzerizasiyasına uygun olaraq saglamlıq qruplarına bölünərək kompleks qiymətləndirilməsi xüsusi kriteriyalar (anamnez, fiziki və sinir-psixi inkişaf, onların harmonikliyinin dərəcəsi, başlıca funksiyaların səviyyəsi, orqanizmin qeyri-spesifik rezistentliyinin dərəcəsi və s.) əsasında aparılmış və sağlamlıq qrupları üzrə bölünmüşdür. I qrup (praktiki saglam uşaqlar),2 qrup funksional dəyişikləri olan, xroniki patologiyaların inkişafına və tez tez xəstələməyə görə risk qrupuna daxil olan uşaqlar , III, IV, V – müvafiq olaraq kompensasiya, subkompensasiya və dekompensasiya vəziyyətində xroniki patologiyaları olan uşaqlar  aid edilmişdir. Tədqiqata cəlb edilmiş uşaqlar 1 ayında,1 yaşında və 3 yaşında xəstəlik qrupları üzrə qiymətləndirilmişdir.

Xəstələri xəstəliyin gedişindən asılı olmayaraq yalnız, son nəticəni nəzərə alaraq 2 qrupa bölmüşük: 3 yaşında sağlamlıq qrupu III-V olan  “mənfi” nəticə kimi dəyərləndirdiyimiz 69 uşaq, sağlamlıq qrupu I- II “müsbət” nəticə kimi dəyərləndirdiyimiz 89 uşaq olmuşdur.

Birinci mərhələdə hər iki qrupa daxil olan xəstələrin öyrəndiyimiz bütün 195 klinik-anamnestik, laborator göstəricilər üzrə təhlil edilmişdir. Qruplar üzrə araşdırılan ilkin göstəricilər arasında statistik dürüst fərqlərin olmaması – bu göstəricilər üzrə qrupların randomizə olunması aşkarlanmışdır. Proqnoza təsir göstərə biləcək faktorlar içərisində 196 faktordan 19 statistik dürüst fərqlənən faktor növbəti mərhələdə daha dərin statistik təhlil olumuşdur:  ananın doğuşların sayı, uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurları, exoqrafik - kəllədaxili qansızmalar, ventrikulit, yan mədəciklərin dilatasiyası, hidrosefaliya; laborator göstəricilər: GFAP, S100B, ŞNA-α, İL-8, İl-10; infeksion və parazitar xəstəliklər (A00-B99), anadangəlmə anomaliyalar (Q00-99), endokrin sistemin xəstəlikləri və qidalanma pozğunluğu (E00-99), psixi və davranış pozğunluqları (F00-99), qulağın və məməyəbənzər çıxıntının xəstəlikləri (H60-95), keçirilmiş cərrahi əməliyyatlar.

İlkin mərhələdə kəmiyyət və həm də keyfiyyət göstəricilərinin müqayisəsi üçün daha universal meyar kimi KU-Kraskel-Wallis meyarı ilə bu göstəricilər arasında fərqlər statistik qiymətləndirilmişdir (cədvəl 1.).

Cədvəl  № 1.

                                  Bəzi risk amillər  üçün Kruskal-Wallis meyarının nəticələri

Test Statisticsa,b
	Doğuş_say				_Q00-99		Qansızma			Ventrikulit			Dilatasiya		Hidrosefaliya				AUQ
Chi-Square	,227				4,052		,132			4,208			5,323		9,300				4,781
Df	1				1		1			1			1		1				1
Asymp. Sig.	,634				,044		,716			,040			,021		,002				,029
Test Statisticsa,b
		GFAP		S100B		TNFa			Il-8		Il-10			TNFa/IL-10		A00-B99		E00-90
Chi-Square		6,313		10,012		,672			6,210		,940			,196		8,033		,211
Df		1		1		1			1		1			1		1		1
Asymp. Sig.		,012		,002		,412			,013		,332			,658		,005		,646
Test Statisticsa,b
			F00-99					H60-95				Q00-99					Emeliyyat
Chi-Square			11,424					4,406				22,679					6,513
Df			1					1				1					1
Asymp. Sig.			,001					,036				,000					,011
a. Kruskal Wallis Test
b. Grouping Variable: Nəticə

Cədvəl  № 2.

Anaların doğuş sayı göstəricisi üçün cross-cədvəl

 

Cədvəldən göründüyü kimi, çoxsaylı göstəricilərdə statistik dürüst fərqlər (p<0,05) aşkar edilsə də, əvvəlki tədqiqatlarda statik dürüst fərqlənən bəzi göstəricilər Kruskal-Wallis testində öz təsdiqini tapmamışdır: doğuş sayı (p=0,634), qansızma (p=0,716), qan zərdabında ŞNA-α (p=0,412), İl-10 (p=0,332), ŞNA-α/İl-10 nisbəti (p=0,658), eyni zamanda 1 yaşa qədər xəstələnmə göstəriciləri içərisində XBT-10 təsnifatına görə E00-90 xəstəlikləri (p=0,646).

Keyfiyyət göstəricilərinin analizi üçün cross-cədvəllər hazırlanmış və χ2-Pearson meyarı ilə fərqlər statistik qiymətləndirilmişdir (cədvəl 2, 3, 4.).

Kruskal-Wallis testində kəmiyyət göstərciləri üçün alınan qeyri-dürüst nəticələr kəmiyyət göstəricilərinin analizi üçün U-Mann-Whithey meyarı tətbiq edilmişdir (cədvəl 3.).

Cədvəl  № 3.

Laborator göstəricilər üçün Mann-Whithey meyarının nəticələri

Descriptive Statistics
	N			Mean		Std. Deviation		Minimum			Maximum
GFAP	76			6,371		2,0431		1,9			9,8
S100B	76			2,9497		,90350		1,24			5,72
TNFa	76			7,3254		,91410		5,90			9,90
Il-8	76			142,812		40,7798		31,5			199,1
Il-10	76			4,4103		1,90203		1,01			8,20
ŞNA-α/IL-10	76			2,12095		1,293408		,846			6,373
Netice	158			,44		,498		0			1
Test Statistics
		GFAP	S100B		TNFa		Il-8		Il-10	TNFa/IL-10
Mann-Whitney U		476,500	414,000		639,000		478,500		624,500	675,000
Wilcoxon W		1337,500	1275,000		1269,000		1339,500		1254,500	1536,000
Z		-2,512	-3,164		-,820		-2,492		-,970	-,443
Asymp. Sig. (2-tailed)		,012	,002		,412		,013		,332	,658

 

Cədvəldən göründüyü kimi, modeldə istifadə üçün yaralı göstəricilər arasında həqiqətən də GFAP (p=0,012), S100B (p=0,002), İl-8 (p=0,013) göstəricilərinin istifadəsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Sonrakı mərhələdə həssaslıq və spesifiklik göstəricilərinə əsasən binar klassifikasiyada (müsbət/mənfi nəticələr) ROC-analiz aparılmışdır (şək. 1, 2)

Şək.1. Laborator (neyrospesifik zülallar) göstəricləri üçün ROC-analizinin nəticələri.

Şək.2. Laborator (interleykinlər) göstəriciləri üçün ROC-analizinin nəticələri.

   

 ROC-analizin nəticələri əsasında növbəti mərhələdə isbatlı təbabət üsullarından istifadə etməklə “Cut of point” (kəsim nöqtələri) tapılmışdır. Tərəfimizdən həndəsi olaraq dayaq xəttindən (reference line) ən uzaq nöqtə kəsim nöqtəsi kimi dəyərləndirilərək həmin nöqtələrdə testin həssaslığı və spesifikliyi hesablanmışdır: GFAP>5,5 (mkg/l) - həssaslıq (Sn)-80,0±6,8% və spesifiklik (Sp)- 51,2±7,8%; S100B>2,3 ( mkg/ l) - Sn=97,1±2,8% və Sp=39,0±7,6%; İl-8>153 (pq/l) - Sn=65,7±8,0% və Sp=65,8±5,4.

Beləliklə, aparılan araşdırmalar göstərir ki, yuxarıda sadalanan çoxsaylı laborator göstəricilər GFAP, S100B, İL-8 xəstələrdə fəsadların ehtimalı riskinin göstəriciləri kimi qəbul oluna bilər. Hər iki qrupda göstəricilər arasında apardığımız ρ-Spirmen  korrelyasiya analizi asılı göstəriciləri aşkar etməyə və proqnostik modelə hansı göstəricilərin daxil edilməsi barədə qərar qəbul etməyə kömək etmiş (cədvəl 4).

 

Cədvəl  № 4.

Öyrənilən göstəricilər arasında korrelyasiya analizi