BALACA QARAYONCA (MEDICAGO MINIMA L.) OTUNUN FLAVONOİD VƏ ELEMENT TƏRKİBİNİN TƏDQİQİ

04-12-2019

Açar sözlər: M. minima L., kversetin, lüteolin, spektrofotometriya, element tərkibi

Ключевые слова: M. minimaL., кверцетин, лютеолин, спектрофото-метрия, элементный состав

Key words: M. minima L., quercetin, luteolin, spectrophotometry, element content

Son illərdə geniş bioloji aktivliyə malik bitki xammalları ilə, xüsusilə, flavonoidlərin də daxil olduğu fenol birləşmələri ilə tədqiqatların aparılması geniş vüsət almışdır. Növ tərkibinin zənginliyinə görə ölkəmizin florasını xüsusilə vurğulmaq lazımdır. Fenol birləşmələri ilə zəngin olan belə bitkilərdən biri də Medicago L. - Qarayonca cinsinə aid olan növlərdir. Medicago L. cinsinə aid olan növlərə həm Azərbaycanda, həm də dünyanın bir çox ölkələrində rast gəlinir. Paxlakimilər fəsiləsinə aid olan bu cinsin Azərbaycanda geniş yayılmış növlərindən biri də Balaca qarayonca – Medicago minima L. bitkisidir [3].

Balaca qarayonca - birillik gümüşü tükcüklü, gövdəsi çoxsaylı, nazik, sərilən və hündürlüyü 5-25 sm olan bitkidir [3].

Medicago L. cinsinə aid xammalların əsas kimyəvi tərkibinin saponinlər, flavonoidlər, fitoestrogenlər, kumarinlər, alkaloidlər, aminturşular, fitosterollar, vitaminlər, həzm fermentləri və terpenlərdən ibarət olduğu aşkarlanmışdır [4; 10].

Araşdırmalar nəticəsində M. minima L. növündə 4`,7-dihidroksiflavon, lüteolin, medikarpin, medikagen turşusu müəyyən edilmişdir. Həmçinin, bu bitkinin tərkibində fitoaleksinlər də vardır [8]. Balaca qarayonca bitkisinin tərkibində ən çox genistin, daidzein, genistein və bioxanin A izoflavon birləşmələrinin olduğu müəyyən edilmişdir [9; 7].

M. minima L., M. tornata L., M. truncatula L., M. rigidula L., M. scutelata L., M. segitalis L. və M. sativa L. növlərindən hazırlanmış sulu-spirtli ekstraktların antioksidant, sitotoksik və antimikrob aktivlikləri ilkin sınaqlar nəticəsində aşkarlanmışdır. Analiz nəticəsində Medicago L. cinsinə aid olan bəzi növlərinantioksidant təsirinin olması, dəri hüceyrələrinə aşağı sititoksik təsir göstərməsi və antimikrob təsiri sayəsində dərinin mikrob infeksiyalarına qarşı müdafiə xüsusiyyəti öyrənilmişdir. Bununla da, Medicago L. növlərinin sulu-spirtli ekstraktının təbii birləşmələrin potensial mənbəyi olduğunu göstərmək mümkün olmuşdur [6].

Məlumdur ki, insan orqanizmində də minerallar çox az miqdardadır. Orqanizmə daxil olan bu minerallar həyatı vacib proseslərin tənzimləyici funksiyalarını yerinə yetirir, maddələr mübadiləsini stimullaşdırır və normallaşdırırlar. Makro- və mikroelementlərin çatışmazlığı insan orqanizmində patoloji proseslərin yaranmasına səbəb olur. Bəzi mineralların orqanizmdəki funksiyaları vitaminlərin və hormonların rolu qədər vacibdir [2]. Medicago L. cinsinə aid olan növlərin tərkibinin makro- və mikroelementlərlə zəngin olduğu müəyyən edilmişdir.

İşin məqsədiBalaca qarayonca bitkisində flavonoid və element tərkibinin öyrənilməsidir.

Material və metodlarTədqiqatlar məqsədilə istifadə olunan M. minima L. xammalı 2019-cu ilin may ayında, müvafiq olaraq, bitkinin çiçəkləmə fazasında, Azərbaycan Respublikasının Ağstafa rayonu ərazisindən tədarük edilmişdir. Analiz zamanı kversetin (Sigma, SLBM7336V, ≥95%) və lüteolinin (Lab Sarget, 0052, ≤95%)  standart nümunələrindən, həlledicilərdən – etanol (Merck/Almaniya, seriya  K45982283445), sirkə turşusu (Merck/Almaniya, seriya K46218763448), təmizlənmiş su, aliminium xloridin etil spirtində olan 2%-li məhlulundan, hidrogen xlorid turşusundan istifadə olunmuşdur. Tədqiqatlar Carry 60UV-Vis (Agilent technologies) adlı spektrofotometrdə, ICP-MS və ICP-AES  cihazlarında aparılmışdır. Flavonoidlərin miqdari təyini spektrofotometriya üsulu ilə aparılmışdır. Statistik işləmələr isə sdutentin t meyarına əsasən parametrik hesablanmışdır.

Eksperimental hissə.

Farmakopeyada (Rusiya farmakopeyası, XIII) verilmiş üsula əsasən M. minima L. növünün flavonoidlərin miqdari təyini üsulu lüteolin standartına görə spektrofotometriya ilə işlənilmişdir. Xammalın analitik nümunəsi məsamələrinin diametri 0.5 mm olan ələkdən ələnə bilən ölçüyə qədərə xırdalanır. Ələnmiş xammaldan 0.509 qr (dəqiq çəki) götürülərək həcmi 250 ml olan cilalanmış kolbaya keçirilir və üzərinə 100 ml 70 %-li etil spirti əlavə edilir. Kolba əks soyuducuya birləşdirilir, qaynar su hamamı üzərində 90 dəq müddətində qızdırılır. Kolba arada bir qarışdırılır ki, divarına yapışıb qalmış bitki hissəcikləri məhlula keçsin. Alınmış ekstrakt kağız filtrdən filtlənir və ilk 25 ml filtrat atılır (A məhlulu).

Həcmi 25 ml olan ölçülü kolbaya A məhlulundan 5 ml tökülür, üzərinə 2 ml alüminium-xloridin 2%-li məhlulu və 0.1ml qatı sirkə turşusu əlavə edilir və kolbanın həcmi 96 %-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır və qarışdırılır (A₁ məhlulu).

Lüteolinin standart məhlulunun hazırlanması. 0.01qr (dəqiq çəki) lüteolinin standart nümunəsi ilk öncə 130-135 ⁰C temperaturda 3 saat müddətində qurudulur. Həcmi 50ml olan ölçülü kolbada 25ml 96%-li etil spirtinin köməyi ilə qaynayan su hamamında qızdırılaraq  həll edilir, otaq temperaturunda soyudulur və həcmi ölçüyə kimi 96%-li etil spirti ilə çatdırılır (A standart məhlulu). 

Həcmi 25ml olan ölçülü kolbaya 1ml A standart məhlulundan, 2ml aliminium xloridin 2%-li məhlulu, 0.1ml qatı sirkə turşusu əlavə edilir və həcmi 96%-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır (A₁ standart məhlulu). Müqayisə məhlulunu hazırlamaq üçün 25ml-lik ölçülü kolbaya 1ml A standart məhlulundan, 0.1ml qatı sirkə turşusundan əlavə edilir və həcmi 96%-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır [1].

40 dəqiqədən sonra, məhlulun optik sıxlığı spektrofotometrdə 400 nm dalğa uzunluğunda, qatının qalınlığı 10 mm olan küvetdə ölçülür. Müqayisə məhlulunun hazırlanması üçün 25 ml-lik ölçülü kolbaya 5 ml  A məhlulu, 0.1 ml qatı sirkə turşusu əlavə edilir və həcmi 96 %-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır. Paralel olaraq, lüteolinin standart nümunə məhlulunun optiki sıxlığı da eyni şəraitdə ölçülür.

Mütləq, quru xammalda flavonoidlərin lüteolinə nisbətən faizlə miqdarı aşağıdakı düstura əsasən hesablanır:                 

 

Burada, A – tədqiq olunan A₁  məhlulun optik sıxlığı (A₁ məhlulu); A₀ – lüteolinin standart nümunə məhlulunun optik sıxlığı (A₁ standart məhlulu); α – xammalın çəkisi, qr-la; α₀ –lüteolin standart nümunəsinin çəkisi, qr-la; W – xammalı qurutduqda çəkidə itki, %-lə; P–lüteolin standartanın təmizlik dərəcəsi, %-lə (95%).

Farmkapopeyada (Rusiya farmakopeyası, XIII) verilmiş digər üsula əsasən    M. minima L. növünün flavonoidlərin spektrofotometriya ilə miqdari təyini üsulu kversetinə əsasən işlənilmişdir. Xırdalanmış bitki xammalından 1.079 q (dəqiq kütlə) götürülərək həcmi 100 ml olan şliftli kolbaya keşirilir və üzərinə tərkibində 2ml 10%-li hidrogen xlorid turşusu olan 30 ml 96%-li etil spirti əlavə edilir. Kolba əks soyuducuya birləşdirilir, qaynar su hamamı üzərində 30 dəq müddətində qızdırılır. Alınmış ektrakt soyudulduqdan sonra ölçüsü 100 ml olan ölçülü kolbaya kağız filtrdən süzülür. Qalan bitki hissəcikləri yenidən kolbaya keçirilir və üzərinə yuxarıda qeyd etdiyimiz ekstragent əlavə edilir və bu proses iki dəfə təkrarlanır. Sonda məhlulun həcmi 96%-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır (A məhlulu).

A məhlulundan 1 ml götürülür, ölçüsü 25 ml olan ölçülü kolbaya keçirilir və üzərinə 4 ml aliminium xloridin 2%-li məhlulu, 3 damcı hidrogen xlorid turşusunun 10%-li məhlulu əlavə edilir, qarışdırılır, daha sonra 96%-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır (B məhlulu). 30 dəqiqədən sonra məhlulun optiki sıxlığı spektrofotometrdə 430 nm dalğa uzunluğunda, qatının qalınlığı 10 mm olan küvetdə ölçülür. Müqayisə məhlulunu hazırlamaq üçün 25 ml-lik ölçülü kolbaya 1 ml  A məhlulu, 3 damcı hidrogen xlorid turşusunun 10%-li məhlulu əlavə edilir və həcmi 96 %-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır [1].

Mütləq, quru xammalda flavonoidlərin kversetinə nisbətən faizlə miqdarı aşağıdakı düsturla hesablanır:

 

Burada,   A – tədqiq olunan A məhlulun optik sıxlığı; – kversetin standart nümunə məhlulunun optik sıxlığı – 430 nm-də 764,6; α – xammalın çəkisi, qr-la; W – xammalı qurutduqda çəkidə itki, %-lə;

Daha sonra balaca qarayonca bitkisinin element tərkibi öyrənilmişdir. Bunun üçün ilk olaraq tədqiqat obyekti 1 qr olmaqla analitik tərəzidə çəkilib və kolbaya keçirilir. Üzərinə 70% -li 10 ml HNO₃ əlavə edilir, ehtiyatla qızdırılır. Qızdırılma prosesindən sonra üzərinə 70%-li 10 ml HCLO₄ məhlulu əlavə edilir və rəngsizləşənə kimi qızdırılma prosesi davam etdirilir. Məhlul soyudulduqdan sonra üzərinə 30 ml təmizlənmiş su əlavə edilir. Qızdırılma prosesi yenidən 10 dəqiqə müddətində davam etdirilir. Əldə etdiyimiz məhlul tamamilə soyudulur və 100 ml həcmə çatana kimi üzərinə təmizlənmiş su əlavə edilir. Nümunənin analizləri induktiv əlaqəli plazma kütlə-spektroskopiyası (ICP-MS) və induktiv əlaqəli plazma atom absorbsiya spektroskopiyası (ICP-AES) cihazları vasitələri ilə aparılır [5; 11].

Nəticələr və müzakirə.  Spektrofotometriya üsulu ilə Balaca qarayonca bitkisinin flavonoid məcmusu lüteolinə əsasən hesablanmış və analizini meteroloji xarakteristikası cədvəl 1.-də verilmişdir.

Cədvəl № 1.

Lüteolin standartına əsasən miqdari təyinatının nəticələri

 

Statistik işləmənin nəticəsinə uyğun olaraq müəyyən edildi ki, Balaca qarayonca bitkisində flavonoid məcmusunun lüteolin standartına müvafiq olaraq miqdarı 1,43 ± 0,83%–dir.

Balaca qarayonca bitkisində flavonoid məcmusunun kversetinə əsasən miqdari təyinatının meteroloji xarakteristikası hesablanmış və cədvəl 2.-də verilmişdir.

Cədvəl  №2.

Kversetin standartına əsasən miqdari təyinatının nəticələri

 

Statistik işləmənin nəticələrinə uyğun olaraq müəyyən edildi ki, Balaca qarayonca bitkisində flavonoid məcmusunun kversetin standartına müvafiq olaraq miqdarı 1,184±0,304%–dir.

M. minima L. xammalında 30 elementin miqdarı təyin ICP-MS və ICP-AES cihazları vasitəsilə analiz edilmişdir. Xammalın tərkibində makroelementlərdən Na, K, Ca, S, Mg, makroelementlərdən Zn, Fe, Cu, I, B, Si və başqaları müəyyən edilmişdir. M. minima L. xammalında olan makro- və mikroelementlərin miqdarı təyini üzrə nəticələr aşağıdakı diaqramlarda qeyd olunmuşdur. 

 

 

Bundan başqa M. minima L. xammalının tərkində B (4.34 ppm), Se (1.06 ppm), Cr (0.94 ppm), V(1.27 ppm), Rb (3 ppm), Mo (0.16 ppm), Cd (0.12 ppm), As (0.07 ppm), Zr (0.26 ppm), Co (0.24 ppm), Pb (0.52 ppm) və Hg (0.011 ppm) elementləri də müəyyən edilmişdir. Aparılmış analizlərin nəticəsi olaraq, M. minima L. xammalının makro- və mikroelementlərlə zəngin olduğu aşkar edilmişdir.

Beləliklə, Azərbaycan florasında geniş yayılan M. minima L.- Balaca qarayonca  bitkisi otunun flavonoid məcmusu və element tərkibi öyrənilmişdir. Bitkinin tərkibində flavonoidlərin, həmçinin makroelementlərdən kalsium, kalium, mikroelementlərdən isə silisium, dəmir və aliminiumun üstünlük təşkil etdiyi müəyyən edilmişdir.

 

ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА– REFERENCES:

 

1.Государственная фармакопея РФ, XIII, 2015
2.Лукманова  К.А., Рябчук В.А., Салихова Н.Х. Аминокислотный и минеральный состав фитопрепарата люцерон // Фармация. 2000. №2. С. 25-27.
3.Флора Азербайджана, VIII томах, том V, Баку, 1954, с.248-265
4.Avato P., Rossella B., Aldo T. et all. Antimicrobial activity of saponins from Medicago sp.: structure‐activity relationship // Phytotherapy  Research, 2006, Vol. 20, p. 454–457
5.Da-Hai Sun, Waters J.K, Mawhinney T.P. Determination of thirteen common elements in food samples by inductively coupled plasma atomic emission spectrometry: comparison of five digestion methods // Journal of AOAC International,  2000, Vol 83, N5, p. 1218-1224
6.Francisca R., Ana P.O., Jose N. et all. Medicago spp. Extracts as promising ingredients for skin care products // Industrial Crops and Products, 2013, Vol.49, p. 634-644
7.Francisca R., Ivone A., Bruno S. et all. Study of the isoflavone content of different extracts of Medicago spp. as potential active ingredient // Industrial crops and Products, 2014, Vol. 57, p.110-115
8.Frank B. Phytochemical Dictionary of the Leguminosae. Chapman and hall, 1994, 1180 p.
9.Jao C.M. Barreira, Tatiana V.N., Eugenia N. et all. Medicago spp. as potential sources of bioactive isoflavones: Characterization according to phylogenetic and phenologic factors // Phytochemistry, 2015, Vol.116, p.230-238
10.Kundan S. B., Anupam S. Phytochemical and pharmacological potential of Medicago sativa: A review // Pharmacutical Biology, 2011, Vol. 49, No2, p.211-220
11.Ling-Han Jia, Yi Liu, Yu-Zhen Li. Determination of wholesome elements and heavy metals in safflower (Cathamus tinctorius L.) from Xinjiang and Henan by ICP-MS/ICP-AES // Journal of Pharmaceutical Analysis, 2011, Vol 1, N2, p. 100-103